Bændablaðið - 07.05.2020, Blaðsíða 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 7. maí 202050
Hið árlega og þekkta danska
fagþing nautgriparæktarinnar
„Kvægkongres“ var haldið á
dögunum og venju samkvæmt
voru þar flutt mörg áhugaverð
og framsækin erindi og þó svo
að mörg þeirra lúti sér í lagi
að danskri nautgriparækt eru
alltaf margir fyrirlestrar sem
eiga ekki síður erindi við alla
þá sem stunda nautgriparækt
í Evrópu.
Að þessu sinni voru erindin alls
68 talsins í tíu ólíkum málstofum.
Í þessari grein verður haldið áfram
umfjöllun um nokkur af hinum
fróðlegu erindum sem flutt voru
en fyrstu tveir hlutar umfjöllun-
arinnar um fagþingið voru birtir
í síðustu tveimur Bændablöðum.
Nú verður vikið að síðustu sjö
málstofunum.
4–5. Kálfar og
nautakjötframleiðsla
Í þessum tveimur málstofum var
sérstaklega horft til kálfaeldis
og nautakjötsframleiðslu og í
þessum málstofum voru flutt 10
erindi og sneru sjö þeirra að sér-
hæfðum dönskum aðstæðum og
eiga ekki mikið erindi til íslenskra
bænda en hin þrjú voru einkar
áhugaverð. Það fyrsta fjallaði um
mjög vaxandi notkun kúabænda
á holdasæði við framleiðslu á
blendingsnautum en afar margir
bændur nýta sér í dag kyngreint
sæði og fá því nóg af kvígum
og geta leyft sér að sæða lakari
kýrnar með holdasæði.
Holdablendingar
framtíðarinnar
Danir hafa nú komið á fót nýju
rannsóknarverkefni sem kallast
FutureBeefCross sem kalla mætti
„Holdablendingar framtíðarinnar“
og er þessu verkefni ætlað að
finna leiðir til að hámarka fram-
leiðsluferlið, framleiða gott nauta-
kjöt með lágu sótspori og góðri
fóðurnýtingu.
Fyrstu niðurstöður þessa verk-
efnis liggja nú þegar fyrir, reyndar
eru þetta enn drög að niðurstöð-
um, og sýna þær að í samanburði
við hreina nautkálfa af Holstein
kyninu þá eru blendingarnir að
nýta fóðrið betur og þurfa 4,1 FE
á hvert kíló í vexti í samanburði
við 4,3 FE hjá Holstein nautunum.
Verkefnið mun svo í framtíðinni
varpa ljósi á sótspor og bragð-
gæði nautakjötsins sem kemur til
með þessari framleiðsluaðferð.
Hámarka nýtinguna
Annað erindið fjallaði um það
hvernig hægt er að ná sem
mestu út úr nautaeldi með því
að skoða allt framleiðsluferlið
og meta hvar megi gera betur.
Að mati starfsmanna SEGES er
þetta best gert með því að hvert
bú setji sér afar skýr markmið
varðandi helstu þætti framleiðsl-
unnar og beri niðurstöðurnar
saman við önnur bú í samb-
ærilegum rekstri. Þannig ættu
bændur t.d. setja markmið um
daglegan vöxt nauta, kjötflokkun,
fóðurnýtingu, vinnuframlag og
margt fleira sem auðvelt er að
bera saman við aðstæður hjá
öðrum. Þá var í þessu sama erindi
komið inn á nýtingu á húsnæði
til uppeldis en gerðar hafa verið
tilraunir með að auka rýmið hjá
smákálfunum sem virðist skila
sér í auknum vexti, bættu heil-
brigði og rólegri kálfum. Það eru
þó takmörk fyrir því hve mikið
kálfarnir „borga“ fyrir aukið rými
enda kostar sitt að byggja hvern
fermetra fjóssins. Fyrstu niður-
stöðurnar frá danskri rannsókn
á þessu benda til að með því að
gefa smákálfunum að jafnaði
3,14 m2 pláss í stað 2,24 m2, sem
er algengt í dag í Danmörku, þá
borgar það sig.
Há framlegð
Þriðja erindið sem hér verður gerð
grein fyrir sneri að svipuðu efni
og hér að framan greinir en það
var flutt af nautakjötsráðunautnum
Niels Christian Tramm en í stuttu
máli sagði hann að það allra mik-
ilvægasta við eldi á nautum væri
að ná góðum vaxtarhraða. Hann
vildi þó miklu frekar mæla ár-
angur búanna með því að horfa
fyrst og fremst á framlegð á hvert
kíló í stað þess að horfa einungis
á þungaaukningu á hverjum degi
eins og flestum kúabændum er lík-
lega tamara að gera.
Niels lagði einnig sérstaka
áherslu á mikilvægi þess að bænd-
ur reikni út fóðurkostnað búa
sinna, hvað það kostar að fram-
leiða fóðrið frá A-Ö, svo hægt sé
að benda á leiðir til að ná fram
sem mestri hagkvæmni. Ef þetta
er ekki þekkt stærð á kúabúinu er
afar erfitt að leiðbeina búunum svo
vel eigi að vera.
6. Sótsporið
Í Danmörku líkt og mörgum öðrum
löndum hefur sótspor landbúnaðar
verið undir smásjánni í nokkurn
tíma og í þessari málstofu voru
flutt alls níu erindi sem sneru að
viðfangsefninu með einum eða
öðrum hætti. Flest þeirra voru
þó heldur sérhæfð og sneru að
dönskum aðstæðum. Erindi frá
afurðafélaginu
Arla var áhugavert en félagið
er leiðandi á heimsvísu þegar
horft er til útreikninga á sótspori
mjólkurframleiðslunnar og stefnir
félagið að því að vera að fullu
sjálfbært árið 2050. Lykillinn að
því að ná þeim árangri er að vita
nákvæmlega hve mikil losun á sér
stað á kúabúnum sem leggja inn
mjólk hjá Arla og var í málstofunni
flutt erindi um reiknilíkan sem
félagið hefur þróað í þessum
tilgangi. Þannig geta kúabændur
einfaldlega pantað úttekt á búum
sínum og eftir úttektina liggur strax
fyrir hvar hægt er að gera betur og
hvað þurfi etv. að bæta.
0,81 kg CO2/kg mjólkur 2030
Félagið hefur reynslu af því að
þegar bændur panta úttekt, þá
hefur það eitt og sér strax áhrif
á losunina enda vilja þeir, sem
slíka úttekt panta, gjarnan bæta
Á FAGLEGUM NÓTUM
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Laukar af ýmsu tagi eru
matjurtir sem sennilega eru til
á hverju heimili enda gífurlega
vinsælir í matargerð. Stærð,
litur og bragð lauka er fjöl-
breytt og ýmist hægt að nota
þá ferska eða eldaða.
Almennt eru matlaukar ódýrir
og af þeim sökum kannski einfald-
ast að nálgast þá í næstu verslun
en þeir sem hafa prófað að rækta
sína eigin matlauka eru líklegir
til að halda því áfram því bragðið
af nýuppteknum ferskum lauk úr
eigin ræktun er ómótstæðilegt.
Snemmsprottin yrki
Snemmsprottin yrki af venju-
legum gulum matlauk og rauðlauk
er hægt að rækta með prýðilegum
árangri við íslenskar aðstæður,
þótt laukarnir verði sennilega
ekki eins stórir hérlendis og þeir
verða á hlýrri slóðum. Stærðin
skiptir hins vegar ekki öllu máli í
þessu sambandi, ekki þegar bragð-
magnið í ferska lauknum er tekið
með í reikninginn.
Hægt er að sá til laukanna með
fræjum en þeir vaxa hægt í byrjun
og slík ræktun getur tekið marga
mánuði. Auðveldast er að nálgast
svokallaða sáðlauka í garðyrkju-
verslunum snemma vors og setja
þá niður svipað og kartöfluútsæði
beint í mold, þegar fer að hlýna.
Jarðvegur fyrir laukaræktun þarf
að vera frjósamur og rakaheldinn
og framræsla þarf að vera góð því
laukarnir þola ekki að standa lengi
í rennblautum jarðvegi. Jafnframt
þarf að tryggja að vaxtarstaður
þeirra sé sólríkur og í góðu skjóli
og hér getur akrýldúkur komið
að góðum notum, undir dúknum
er hitastigið oft 1-3°C hærra en
fyrir utan dúkinn og það munar
um minna við íslensk skilyrði.
Laukana er einnig hægt að rækta
í pottum á svölum með góðum
árangri, eins og dæmin sanna.
Kosturinn við lauka á svölum er
að þeir þurfa ekki mikið vaxtar-
rými og hægt að hafa nokkra
saman í potti, potturinn þarf að
standa þannig að ekki safnist vatn
fyrir í honum.
5 til 10 cm milli laukanna
Við niðursetningu sáðlauka á
vorin er hægt að hafa um 5-10
cm millibil milli laukanna (og
20-25 cm milli raða ef þeir eru
settir í beð) og eru þeir settir
niður þannig að mjói endinn vísi
upp, laukkakan niður. Gott er að
miða við að laukurinn fari það
langt niður að ofan á hann sé að
minnsta kosti hæðin á lauknum
sjálfum, þannig að ef laukurinn
er 3 cm á lengd eru að minnsta 3
cm niður á toppinn á honum eftir
gróðursetninguna.
Laukblöðin eru löng og mjó og
í roki er hætt við að brot komi í
þau. Því getur verið ágæt að gera
ráð fyrir stuðningi við laukblöð-
in þannig að þau leggist ekki í
jörðina. Sáðlaukurinn byrjar á
því að mynda blöð og nýtir til
þess forða úr lauknum sjálfum.
Blöðin eru lítil í fyrstu og þola
illa samkeppni við illgresi, því
þarf að hreinsa það í burtu jafn-
óðum. Þegar líður á sumarið eykst
forðasöfnun neðanjarðar í laukn-
um og hann stækkar. Það fer eftir
því hversu fljótsprottin viðkom-
andi yrki eru, hvenær hægt er að
uppskera laukana en almennt má
gera ráð fyrir því að sáðlaukar sem
settir eru niður um miðjan maí á
hlýjan og góðan vaxtarstað séu
komnir með ágætis lauka upp úr
miðjum ágúst. Þeir sem búa svo
vel að eiga kalt gróðurhús ættu
tvímælalaust að rækta matlauka.
Ofanjarðarblöðin
sæt og safarík
Laukana er hægt að taka upp
í ágúst og nýta ferska og er þá
um að gera að nýta bæði mjóu
ofanjarðarblöðin, sem og sætan og
safaríkan forðalaukinn. Ef ætlunin
er að geyma laukana fram eftir
hausti er hægt að bíða með upp-
töku þar til ofanjarðarblöðin fara
að visna, þá eru laukarnir teknir
upp og geymdir á þurrum stað
þar til skænisblöðin (ystu blöðin
í lauknum) eru orðin brúnleit eða
rauðleit og þurr viðkomu.
Matlaukar eru bráðhollir og
innihalda efni sem talin eru sótt-
hreinsandi og styrkja ónæmiskerf-
ið. Laukur ætti því að vera hluti
af undirstöðufæðu allra.
Guðríður Helgadóttir,
garðyrkjufræðingur
GARÐYRKJUSKÓLI LBHÍ REYKJUM
Matlaukar
Allium cepa – matlaukur – plöntur á Reykjum 2013.
Reynsla danskra bænda sýnir að kálfar vaxa hraðar og þeim farnast betur í rúmgóðum stíum.
Fagþing nautgriparæktarinnar
í Danmörku 2020 – þriðji hluti
Þróunarverkefninu „Holdablendingar framtíðarinnar“ er ætlað að bæta bæði
gæði og afkomu dönsku nautakjötsframleiðslunnar.
Allium cepa rauður – rauðlaukur
– góðir sáðlaukar á Reykjum 22.
maí 2013.
Matjurtaræktun.