Sveitarstjórnarmál - 2020, Blaðsíða 42

Fram eru komin drög að frumvarpi til
breytingar á gildandi sveitarstjórnarlögum
og lögum um tekjustofna sveitarfélaga.
Meginefni frumvarpsins felur í sér að
minni sveitarfélögum hér á landi verður
gert að sameinast. Í frumvarpsdrögunum
er mælt fyrir um að lágmarksíbúatala
verði 1.000 íbúar og að nota skuli
fjármuni úr Jöfnunarsjóði til að liðka fyrir
sameiningarferli þeirra sveitarfélaga
sem ekki uppfylla lágmarkskröfuna um
íbúafjölda. Hafi íbúafjöldi sveitarfélags
verið lægri en þetta viðmið í þrjú ár
samfleytt skuli ráðherra eiga frumkvæði
að því að sameina það öðru eða öðrum
sveitarfélögum. Af frumvarpinu verður
ráðið að meginmarkmið fyrirhugaðra
lagabreytinga sé að gera sveitarfélög að
sjálfbærum einingum þannig að þau geti
rækt lögbundin verkefni og fleiri verkefni
með tekjustofnum sínum.
Þetta fyrirkomulag, að miða við
lágmarksíbúatölu, er ekki nýtt af nálinni
í íslenskri löggjöf. Í sveitarstjórnarlögum
nr. 58/1961 var kveðið á um að
sveitarfélög sem hefðu færri en 100 íbúa
í fimm ár þyrftu að sameinast öðrum
sveitarfélögum. Í sveitarstjórnarlögum
nr. 8/1986 var lágmarksíbúatala lækkuð
í 50 og þurftu sveitarfélög sem höfðu
haft lægri íbúatölu í þrjú ár samfleytt
að sameinast öðrum sveitarfélögum en
tækt var að veita undanþágur frá því við
sérstakar aðstæður. Sama viðmið var lagt
til grundvallar í sveitarstjórnarlögum nr.
45/1998. Í gildandi sveitarstjórnarlögum nr.
138/2011 var horfið frá því að kveða á um
lágmarksíbúatölu sveitarfélaga og þess í
stað kveðið á um ítarleg ákvæði varðandi
grundvöll fyrir samvinnu sveitarfélaga.
Í frumvarpinu er meðal annars ráðgert
að heimilt sé að veita tímabundna
undanþágu frá lágmarksíbúatölu við
tilteknar aðstæður. Áður var í lögum slík
ótímabundin undanþáguheimild. Verði
frumvarpið að lögum er jafnframt horfið frá
núverandi lagaumhverfi sem ætlað hefur
verið að stuðla að samvinnu sveitarfélaga,
eins eða fleiri, þar sem þörf er á. Þá
er í athugasemdum með frumvarpinu
klifað á því að litið hafi verið til reynslu
hinna Norðurlandanna af sameiningu
sveitarfélaga, þrátt fyrir að þar sé ekki líku
saman að jafna við fámenni og dreifingu
Sameiningar
Síðasta orðið
Síðasta orðið birtir stutt viðtöl við
sveitarstjórnarfólk um lífið og tilveruna í
sveitarstjórn.
SÍÐASTA ORÐIÐ
landsmanna og landfræðilegar aðstæður
hérlendis.
Sveitarfélög eru staðbundnar sjálfstæðar
stjórnsýslueiningar og er mælt fyrir
um tilvist þeirra og sjálfstjórn í 1. mgr.
78. gr. stjórnarskrárinnar. Með tilliti til
stöðu sveitarfélaga sem staðbundinna
stjórnvalda er það tvímælalaust áhorfsmál
að löggjafinn skuli telji sér fært að ganga
svo langt í að knýja fram sameiningu
smærri sveitarfélaga án þess að fram
hafi farið viðhlítandi samráð á vettvangi
allra sveitarfélaga landsins og leitað eftir
afstöðu þeirra til þessara fyrirætlana.
Af frumvarpinu verður heldur ekki ráðið að
framkvæmd hafi verið áreiðanleg athugun
á fjárhagslegum áhrifum frumvarpsins,
þ. á m. kostnaði og ábata af sameiningu
minni sveitarfélaga í stærri, sem hlýtur þó
að vera lykilatriði með tilliti til markmiðs
frumvarpsins um sjálfbærni sveitarfélaga.
Slík athugun hlýtur að vera forsenda fyrir
því að ráðast í svo viðamikið inngrip,
því ella er alls óvíst um að markmiði
frumvarpsins verði náð.
Sveitarstjórn Grímsnes- og
Grafningshrepps hugnast ekki sú
aðferðarfræði sem beitt er með þessari
lögþvingun og hvetur Ríkisstjórn og Alþingi
til að virða lýðræði og sjálfstjórnarrétt
sveitarfélaga. Sameining sveitarfélaga
getur verið valkostur en meginatriði er að
hún verði á grundvelli ákvörðunar íbúanna
sjálfra.
Ása Valdís Árnadóttir
oddviti Grímsnes- og Grafningshrepps