Morgunblaðið - 19.11.2020, Síða 63

MENNING 63
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. NÓVEMBER 2020
SÝND MEÐ
ÍSLENSKU TALI
SÝND MEÐ
ÍSLENSKU TALINánari upplýsingar um sýningartíma á sambio.is
71%
SPLÚNKUNÝ MYND FYRIR
ALLA FJÖLSKYLDUNA
SÝND MEÐ ÍSLENSKU TALI.
MYNDIN SEM HEFUR SLEGIÐ Í GEGN
Í EVRÓPU UNDANFARNAR VIKUR.
HÖRKUSPENNANDI MYND
BYGGÐI Á SANNRI SÖGU.
TRYGGÐU ÞÉR
MIÐA INNÁ
SÝND MEÐ
ÍSLENSKU TALI
Fransk-senegalski leikstjór-inn Mati Diop skráði sigá spjöld sögunnar á síð-asta ári þegar kvikmynd
hennar Atlantshafs varð fyrsta
kvikmyndin eftir svarta konu til að
keppa í aðalkeppni kvikmyndahá-
tíðarinnar í Cannes. Myndin gerði
þó gott betur og hreppti Grand
Prix-verðlaunin, sem telst næst-
mesta viðurkenning hátíðarinnar.
Bakgrunnur Diop er áhugaverður
en hún er af stórætt listamanna.
Móðir hennar frönsk er ljósmynd-
ari, faðirinn senegalski tónlistar-
maðurinn Wasis Diop og föður-
bróðirinn kvikmyndaleikstjórinn
Djibril Diop Mambéty en kvik-
mynd hans Touki-Bouki (1973) er
lykilverk í afrískri kvikmyndasögu.
Undanfarinn áratug hefur Diop
vakið athygli fyrir stutt- og heim-
ildarmyndir sínar en þar að auki er
hún prýðisleikkona og lék meðal
annars aðalhlutverkið í meistara-
verkinu 35 staup af rommi (2008)
eftir Íslandsvininn Claire Denis.
Þessarar sértæku blöndu menning-
arlegra áhrifa gætir í Atlantshafs,
fyrstu frásagnarmynd Diop í fullri
lengd, en hún er aðgengileg ís-
lenskum áhorfendum á streymis-
veitunni Netflix.
Í grunninn er Atlantshafs saga
forboðinnar og dauðadæmdrar ást-
ar í anda Rómeó og Júlíu en sögu-
sviðið er Dakar, höfuðborg Sene-
gals. Souleiman er ungur maður
sem fæst við iðnaðarstörf. Hann og
samstarfsfélagar hafa ekki fengið
greidd laun í fjóra mánuði og
standa í átökum við yfirmenn sína.
Byggingin sem mennirnir reisa er
nýtískulegt háhýsi sem hlutgerir á
skarpan hátt muninn á stöðu þess
sem stritar og þess er græðir. Ada,
aðalpersóna myndarinnar og ást-
kona Souleimans, er heitin öðrum
manni af ríkum ættum, samkvæmt
samkomulagi fjölskyldna þeirra og
er brúðkaupið á næsta leiti.
Kvöld eitt á Ada stefnumót við
Souleiman á bar sem vinahópur
þeirra sækir en á barnum eru bara
stúlkur. Strákarnir hafa horfið út á
Atlantshaf í þeirri von að ná til
stranda Spánar. Sjóferðin frá Dak-
ar til Íberíuskaga, oft sigld á slæm-
um skipakosti, er sannkölluð
háskaför þar sem ótal mannslíf
glatast. Frásögnin gerir þennan
félagslega veruleika sem blasir við
Senegölum og öðrum norður-
afrískum þjóðum að umfangsefni
sínu en einblínt er á hlutskipti
þeirra sem verða eftir – kvenn-
anna.
Tónlistin í lykilhlutverki
Framan af er yfirbragð myndar-
innar afar raunsæislegt og í heim-
ildarmyndastíl. Allt virðist stefna í
raunsæisfléttu þar sem napurleg-
um örlögum brúðarinnar Ödu er
fylgt eftir. Þó kraumar einhver óá-
þreifanleg dulúð undir yfirborðinu.
Hljóðhönnunin magnar þessa
ókennilegu tilfinningu í stórfeng-
legri nætursenu þar sem stór
kvennahópur fylgir brúðinni Ödu
úr garði og syngur hástöfum hefð-
bundna söngva. Söngraddirnar
dofna smátt og smátt og ógnvæn-
legt raftónasurg tekur yfir hljóð-
rásina sem undirstrikar togstreit-
una milli hugarheims aðalpersón-
unnar og væntinga samfélagsins til
hennar. Tilkomumikil tónlist raf-
tónlistarkonunnar Fatima Al Qadiri
(en hún vekur m.a. hugrenninga-
tengsl við kvikmyndatónlist Johns
Carpenters frá níunda áratugnum)
gegnir lykilhlutverki innan mynd-
arinnar og er í raun ein og sér næg
ástæða til að kynna sér verkið.
Einn helsti styrkur myndarinnar
er notkun hennar á þekktum frá-
sagnarminnum og blöndun og útúr-
snúningar á greinarhefðum. Róm-
antískur grunnþráðurinn er flækt-
ur inn í reimleikasýnir og saka-
málafléttu. Töfraraunsæi myndar-
innar og slagkraftur þess byggist á
vel smíðuðum raunsæislegum sögu-
heimi sem er síðan snúið á haus.
Ef einhverja vankanta þyrfti að
finna þótti rýni sakamálaþátturinn
einna sístur – en hann hefur þó
skýra virkni innan heildarfléttu og
meginhugsunar verksins, þar
sem gefin er mynd af spillingu inn-
an stjórnkerfisins og hvernig hags-
munum hinna ríku er hampað á
kostnað hinna lægst settu.
Eftirtektarvert er hversu mikið
vald leikstjórinn Mati Diop hefur
yfir miðlinum þrátt fyrir að hér sé
um frumraun að ræða. Samstarf
Diop við leikaralið sitt skilar
frammistöðu sem er náttúruleg og
látlaus. Stjórnandi kvikmyndatöku,
Claire Mathon (en sú annaðist
einnig myndatöku Svipmyndar af
hefðarkonu í logum (2019)), skilar
einnig fantagóðu verki í samvinnu
við Diop. Ekki er elst við fullkomn-
un eða áhersla lögð á að sérhver
myndrammi sé áferðarfagur. Skörp
skil á degi og nóttu og endurtekin
myndskeið af sjónum, tunglinu og
sólarlagi einkenna myndrænu hlið-
ina. Sjórinn er fyrirferðarmesta
mótífið og magnað er hversu fjöl-
breyttar myndir hann hefur upp á
að bjóða. Hafið virðist í senn geta
táknað ógn, dauða, kyrrð og frelsi
innan verksins – en ekki er sama
hvort litið er á það í dagsbirtu eða
að næturlagi.
Atlanshafs er kvikmynd sem má
njóta hvað best þegar framvindan
fær að koma áhorfendum í opna
skjöldu og umfjöllunin er mótuð af
því. Ef leyfist að grípa til yfir-
borðskenndrar samlíkingar mætti
segja að söguheimurinn líkist því
að furðuhryllingi kvikmynda Jor-
dans Peele sé stefnt ofan í ofur-
raunsæisveröld Dardenne-bræðra.
Slík fullyrðing hefur takmarkað
gildi og hunsar allt menningarlegt
samhengi en varpar þó ljósi á það
hvað Diop á sameiginlegt með
þessum starfsbræðrum sínum – að
framreiða einkar frjó og listfengin
verk með skýra pólitíska skírskot-
un. Sjónarhorn Atlantshafs er
spennandi og tjáir stöðu og sjálfs-
vitund ungrar kynslóðar Senegala
sem gæti ekki komið frá öðrum
listamanni. Það er afrek í sjálfu sér
en svo er hún auk þess dýrðlega
rómantísk.
Draugar kapítalismans fara á stjá
Atlanshafs Kvikmynd sem má njóta hvað best þegar framvindan fær að koma áhorfendum í opna skjöldu.
Netflix
Atlantshafs/Atlantique bbbbn
Leikstjórn: Mati Diop. Handrit: Mati
Diop, Olivier Demangel. Kvikmynda-
taka: Claire Mathon. Aðalleikarar:
Mame Bineta Sane, Amadou Mbow,
Ibrahima Traoré, Nicole Sougou. Frakk-
land, Senegal, Belgía, 2019. 106 mín.
GUNNAR
RAGNARSSON
KVIKMYNDIR