Morgunblaðið - 19.11.2020, Síða 68

68 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. NÓVEMBER 2020
Stærðir: 36-41
Verð: 19.995.-
Vnr. MIT5083-435-03
Stærðir: 36-40
Verð: 19.995.-
Vnr. MIT5144-413-03
Caterina Firenze dömuskór
Stærðir: 36-40
Verð: 19.995.-
Vnr. MIT3096-317-08
Stærðir: 36-41
Verð: 19.995.-
Vnr. MIT5188-414-05
S K Ó V E R S L U N
STEINAR WAAGE
KRINGLAN - SMÁRALINDFRÍ HEIMSENDING
CF
Caterina Firenze
Sú sögn hefur lifað í Skagafirði, einkum austan
Héraðsvatna, að Bertel Thorvaldsen hafi fæðzt
um borð í dönsku kaupfari, er hafi beðið byrjar
inni á Skagafirði undir Málmey eða Þórðar-
höfða síðla hausts 1770, og að annaðhvort hafi
verið farið með hann óskírðan til Hafnar eða að
presturinn í Felli í Sléttuhlíð hafi verið sóttur
til að skíra hann, sem þó sé líklegra. En þetta
hafi orsakazt þannig af því, að Gottskálk Þor-
valdsson, er þá var búsettur í Höfn, hafi komið
þetta sumar ásamt konu sinni danskri í kynnis-
för á æskustöðvarnar í Skagafirði. Skipið hefur
svo orðið síðbúið, því að þann 19. nóvember
fæddist drengurinn.
Er ekkert ósennilegt við þessa sögu, þó að
hún verði nú ekki sönnuð, því að hafi fæðing og
skírn Bertels Thorvaldsens verið færð í ís-
lenzkar kirkjubækur, þá eru þær nú ekki leng-
ur til. En hins vegar eru enn til kirkjubækur
Kaupmannahafnar frá þessum tíma, og er fæð-
ingar og skírnar hans hvergi getið í þeim, og
ekki er hans heldur getið í blaði nokkru, sem
kom út í Höfn og gat allra barnaskírna. Sögu
þessa styður einnig það, að fundizt hefur í
heimildum frá þessum tíma í Höfn, að vorið
1770 eru Karen og Gottskálk Thorvaldsen orð-
in hjón og þá sennilega fyrir skömmu. Er því
ekki ósennilegt, að þau hafi tekið sér þessa ferð
á hendur með Ólöfu, systur Gottskálks, er þá
mun hafa farið aftur heim til Íslands alfarin frá
Höfn.
Illa hefur mönnum fallið, að þessi óvissa hvíl-
ir yfir fæðingarstað Bertels Thorvaldsens og
fæðingardagur hans finnst hvergi skráður, og
hefur oft verið leitað þessara heimilda, en þó
aldrei eins og fyrir nokkrum árum, er menn
tóku sig til í Kaupmannahöfn og leituðu af sér
allan grun í hvers konar bókum, skjölum og
skilríkjum, sem um var að ræða í borginni frá
þessum tíma. Fundu menn þá í bókum fæðing-
ardeildarinnar á Friðriksspítala, að þann 13.
nóvember 1768 hafi fæðzt þar drengur, sem
samdægurs var skírður Bertel Torvals. Þótti
þá ekki frekar þurfa vitnanna við, þetta gæti
enginn verið annar en myndhöggvarinn frægi,
Bertel Thorvaldssen. Th. Oppermann, sem
ýtarlegast hefur skrifað um Bertel Thorvalds-
sen á síðari árum, slær þessu föstu í bók sinni
um hann og svo aðrir eftir honum, og þannig
hefur það meira að segja komist inn í íslenzkar
bókmenntir, eins og t.d. í ritgerð hins merka
fræðimanns Matthíasar Þórðarsonar um
Bertel Thorvaldsen í bók hans um íslenzka
listamenn. En Matthías Þórðarson hefur frem-
ur öðrum haldið minningu Bertels Thorvald-
sens á lofti í íslenzkum bókmenntum. Aftur á
móti hefur annar merkur
fræðimaður danskur, dr.
Louis Bobé, talið þessa
skoðun að engu hafandi og
hrekur hana í bók sinni
„Thorvaldsen í Kærlighe-
dens Aldre“, enda mælir allt
í móti henni annað en nafn
barnsins eitt.
Ef Torvals þarf endilega
að vera rangskrifað fyrir Thorvaldsen, þá er
fyrst þess að geta, að ýmsir aðrir báru þetta
nafn í Kaupmannahöfn um þessar mundir. Hitt
var einnig mjög algengt, einkum meðan ung-
barnadauði var mikill, að foreldrar, sem misstu
barn sitt ungt, létu næsta barn heita sama
nafni. Gottskálk og Karen hafa því getað eign-
azt tvo drengi með sama nafni, og sá fyrri dáið.
Á móti þessu mælir aftur það, að Bertel Thor-
valdssen sagði svo sjálfur síðar, að hann hefði
aldrei átt bróður, og virðist eftir orðalaginu
eiga við það, að foreldrar sínir hafi ekki eignazt
annað barn en sig. En fæðingardagur hans hef-
ur alltaf verið talinn 19. nóvember 1770. Þann
dag taldi hann sjálfur fæðingardag sinn, og það
hefur verið rétt með farið, styðst við ferming-
arskírteini hans, sem enn er til og sýnir, að
hann var fermdur 1787, og hefur þá verið 16½
árs, sem er sennilegra en að hann hafi verið
orðinn 18½ árs gamall, er hann var fermdur.
Einnig er mjög sennilegt, að presturinn sem
fermdi hann, hafi haft skírnarvottorð hans í
höndum, eins og lög gera ráð fyrir og þykir
sjálfsagt enn í dag. Enn má geta þess, að
kringum 1791 skrifaði vinur Thorvaldsens í
vasabók sína eftir honum sjálfum eða for-
eldrum hans, að hann væri fæddur þann 19.
nóvember 1770.
Í þessari vísindalegu leit að fæðingardegi
Bertels Thorvaldsens hafa nokkrir menn þótzt
komast að þeirri niðurstöðu, að alls óvíst væri,
að hann væri Gottskálks Þorvaldssonar, og
vilja þeir, sem því halda fram, vinna til að gera
hann óskilgetinn. En þessi skoðun hefur ekki
við nokkur minnstu rök að styðjast og verður
því að skoðast sem óvingjarnleg getsök ódóm-
bærra manna og verður ekki virt svars.
En annað hefur komið á daginn í þessum
rannsóknum, er ekki virðist verða mótmælt
fljótt á litið, að móðir Bertels hafi ekki heitið
Karen Grönlund, eins og sonur hélt þó og aðrir,
heldur Karen Dagnes. Það hafi hún verið skrif-
uð í kirkjubækur, bæði þegar hún var fermd og
þegar hún var jörðuð. En svo einkennilega vill
þó til, að við andlát sitt er hún sögð 12 árum
yngri en hún ætti að vera, ef hún er sama kon-
an og fermd var á sínum tíma undir þessu
nafni. Er því alls ekki ósennilegt, að einhverjar
vísindalegar breytingar verði enn gerðar á
ævisögu hennar. Mætti benda mönnum á, sem
mest sækjast eftir að fá út rangfeðrun í sam-
bandi við Bertel Thorvaldsen, að þá væri það
helzt móðir hans, sem vafi væri með, þar sem
hún hefur sýnilega gengið undir tveimur ætt-
arnöfnum til skiptis, ef ættfærsla hennar er
rétt. En hér skal engu slíku haldið fram eða
nokkru því, er varpi skugga á minningu þeirrar
ástríku móður, sem engu unni í þessari tilveru
öðru en syni sínum og hann unni alla sína ævi
af heilhug hinnar norrænu tryggðar.
Annars skal þess getið, að Bertel Thorvald-
sen er ekki einn um það heimsfrægra manna
að geymast í minningum síðari tíma undir
dularhjúpi þjóðsagnanna um uppruna sinn og
fæðingarstað. Það er eins og tilverunni finnist
slíkt skipta of litlu máli, þegar mestu andans
menn hennar eiga í hlut.
Sjálfur var Bertel Thorvaldsen góður sonur
móðurlands síns. Hann unni Danmörku og
gerði henni mikinn sóma, sem samborgarar
hans mátu að verðleikum og þökkuðu honum
með virðingu sinni, aðdáun og umhyggjusemi.
En honum var heldur ekki óljúft að minnast
þess, að hann var af íslenzku bergi brotinn, og
er hann var suður í Róm, kallaði hann sig Ís-
lending, og aðrir kölluðu hann það eftir honum.
Í glæsilegustu lofkvæðum, sem ort voru til
hans, er hann þráfaldlega nefndur sonur Ís-
lands, og hefði það ekki verið gert, ef honum
hefði verið það á móti skapi. Honum hefur ver-
ið það ljóst, að hagleik sinn hafði hann erft frá
Íslandi, frá föður sínum, sem var myndskeri og
afa sínum, síra Þorvaldi á Miklabæ í Blöndu-
hlíð, sem var skurðhagur, og svo öðrum for-
feðrum sínum, svo sem Guðbrandi biskupi Þor-
lákssyni, hinum mikla snillingi, og öðrum
fleirum.
Louis Bobé styður þetta kröftuglega í bók
sinni um Thorvaldsen. Segir hann svo í formála
hennar:
„Hetjur þær, sem hann skóp, voru gæddar
mætti sögunnar og myndauðgi íslenzkrar arf-
leifðar. Samtíðarmenn Bertels Thorvaldsens
þóttust sjá kynborinn niðja Sögueyjunnar, er
þeir litu hann. Hann var mikill á vöxt og vel
vaxinn, ljóshærður og hárprúður, bláeygur og
bjartur yfirlitum og norrænn að skapferli og
hátterni. Og þannig lýsir honum Wilhelm von
Schadow, þýzkur listmálari, og þykir þar fara
rétt með: „Í íslenzku eðli hans blundaði mátt-
urinn til að taka hærri flug en aðrir og steypa
sér svo eins og valur yfir listrænan feng sinn.“
Og danska skáldið Carsten Hauch segir af
miklum næmleik: „Eftir að ég kynntist Íslend-
ingasögunum, skildi ég, hví Thorvaldsen var
svo fáorður og gagnorður. Þetta var kynfylgja
hans frá íslenzkum forfeðrum, þeir höfðu vanið
sig á að skyggnast um gættir og tala fátt og
voru þó ekki myrkir í máli. Þeim var einnig far-
ið líkt og Thorvaldsen, að þeir sýndu fremur í
afreksverkum en orðum, hvað innra fyrir bjó.
Vinir Thorvaldsens kölluðu hann stundum
Þór og gerðu það ekki að eins af því, að það
yrði dregið af nafni hans, heldur af því, að þeir
fundu líkingu með honum og Þór hinum sterka,
því að báðir höfðu hamarinn að vopni. Og þegar
Thorvaldsen gerði skjaldarmerki sitt, hafði
hann mynd Þórs í því.“
Af uppruna og
fæðingu Bertels
Thorvaldsens
Bókarkafli | Í dag er gefin út að nýju bók Helga Konráðssonar
um Bertel Thorvaldsen af því tilefni að 250 ár eru liðin frá fæð-
ingu listamannsins. Formálsorð ritar Guðni Th. Jóhannesson
forseti Íslands en eftirmáli er eftir Stefano Grandesso sem er
einn fremsti sérfræðingur heims um verk Thorvaldsens.
Listamaðurinn Bertel
Thorvaldsen, málverk
eftir Karl Begas frá
því um 1820.