Iðjuþjálfinn - 2020, Qupperneq 30

30
GREIN
Iðjuþjálfinn 1/2020
Elín Ebba Ásmundsdóttir,
iðjuþjálfi og framkvæmdastjóri
Hlutverkaseturs
Í eftirfarandi grein mun ég segja frá aðdraganda og fyrstu árum
iðjuþjálfunar á geðsviði Landspítalans. Sylviane Lecoultre starfaði
þar lengst iðjuþjálfa, frá 1981 til 2010. Hún tók við iðjuþjálfun á
Kleppi 1988 og var yfiriðjuþjálfi þar um tíma. Ég byrjaði sem
yfiriðjuþjálfi á geðsviði Landspítalans við Eiríksgötu og varð síðan
forstöðuiðjuþjálfi þegar Kleppur og Barna- og unglingageðdeildin
bættust við. Á Landspítalanum starfaði ég frá 1981 til 2007. Auður
Hafsteinsdóttir tók síðan við 2008. Frá 2014 heyrðu öll svið iðjuþjálfa
á Landspítalanum undir einn yfirmann, Sigrúnu Garðarsdóttur.
Í fyrstu sinntu iðjuþjálfar aðeins þeim sem voru innlagðir. Margir
þeirra héldu tengslum við deildirnar eða komu í iðjuþjálfun í
svokölluðum „dagstatus“. Hluti af vanda þeirra var félagsleg
einangrun, skortur á atvinnutækifærum og lítið eða brothætt
tengslanet. Þjónusta iðjuþjálfa á geðsviði hefur færst með árunum
yfir í úrræði utan spítala. Nú er hægt að leita til félagasamtaka,
virkni- og endurhæfingarúrræða og til heilsugæslunnar. Það breytti
miklu þegar Rauði krossinn opnaði Vin á Hverfisgötu; sitt fyrsta
athvarf fyrir geðsjúka 1993. Hann opnaði síðan fleiri athvörf í öðrum
sveitarfélögum næstu árin. Geðhjálp rak félagsmiðstöð um tíma.
Stórt skref í starfsendurhæfingu var þegar Klúbburinn Geysir var
settur á laggirnar 1999. Þverfagleg samfélags- og vettvangsteymi
urðu svo hluti af geðheilbrigðisþjónustunni. Búsetumál eru nú í
höndum sveitarfélaga.
Fjölmargir iðjuþjálfar og aðstoðarmenn hafa starfað við deildina
þessa fjóra áratugi, lagt sitt af mörkum og sett svip á deildina.
Nokkrir þeirra gerðust frumkvöðlar og þróuðu sjálfir þjónustu utan
spítalans. Með árunum minnkaði umfang iðjuþjálfadeildarinnar við
Eiríksgötuna uns hún var endanlega lögð niður 2020, 38 árum frá
stofnun hennar. Öll starfsemin var endurskoðuð og þjónusta
iðjuþjálfa veitt frá Kleppi.
Eftirfarandi frásögn er huglæg og margt markvert hefur eflaust farið
fram hjá mér eða gleymst. Ég skrifa út frá eigin minningum og
áhrifavöldum sem ég tel að hafi skipt máli varðandi uppbyggingu
og þróun deildarinnar.
Jóna Kristófersdóttir
Iðjuþjálfun hófst á Kleppi fyrir 75 árum eða árið 1945. Kleppsspítali
var opnaður 1907, Jóna Kristófersdóttir ráðin 1945 og starfaði til
1986. Hún var fyrsti iðjuþjálfinn og sá eini á Íslandi í tvo áratugi.
Helgi Tómasson yfirlæknir á Kleppi skrifaði grein um vinnulækningar
í Læknablaðið 1936, tæpum áratug áður en Jóna kom til starfa. Í
þessari tímamótagrein undirstrikaði hann mikilvægi vinnu í bata
geðsjúkra. Þegar nýtt geðdeildarhús reis á Landspítalalóðinni 1980
var ákveðið að þar yrði rekin sjálfstæð iðjuþjálfaeining. Ég var ráðin
þangað haustið 1981. Enginn samgangur var á milli okkar Jónu svo
ég kynntist henni ekki. Nokkrum árum eftir að Jóna hætti störfum
heimsótti ég hana. Mig langaði svo að vita hvernig þetta allt byrjaði,
hvað hefði breyst, eitthvað um samstarfsfólkið, hvað hefði verið
erfitt, áhugavert og hvað hefði gengið vel. Hún tók afar vel á móti
mér en frásögn hennar og minningar einskorðuðust við námsárin í
Kaupmannahöfn. Minnisstæð var þó heimkoman frá Danmörku.
Helgi Tómasson beið hennar á hafnarbakkanum og tók á móti
henni; svo mikilvæg var koma hennar. Í gegnum frásagnir annarra
fór ekki á milli mála að Jóna var lykilstarfsmaður á Kleppi. Flestir
skjólstæðingar stunduðu einhvers konar handverk í svokölluðu
Handavinnuhúsi. Húsið var byggt á sjöunda áratugnum, var á
þremur hæðum, rúmgott og byggt sérstaklega fyrir starfsemi
iðjuþjálfunar. Ég fékk að sjá muni sem gerðir voru þar og það vakti
furðu mína hve fíngerðir þeir voru og tímafrekir í framkvæmd.
Svona handverk er vandfundið í dag.
Hope Knútsson
Kynni mín af iðjuþjálfum hófust í starfskynningu í Menntaskólanum
við Hamrahlíð. Anne Grethe Hansen iðjuþjálfi á Reykjalundi kynnti
starfið og það vakti forvitni mína. Eftir að ég varð stúdent 1975 sótti
ég um stöðu aðstoðarmanns iðjuþjálfa á Grensási. Tvær þýskar
systur, Margret og Hildegard Demleitner voru fengnar til að koma á
iðjuþjálfun sem hluta af endurhæfingu þar. Sigrún Garðarsdóttir,
núverandi yfirmaður iðjuþjálfa á Landspítalanum, var
aðstoðarmaður á sama tíma. Verkefnin sem við fengum voru ótal
mörg og áskoranir eftir því. Eitt þeirra var að koma af stað hópastarfi
sem veitti gleði og yki félagsleg tengsl. Ég byrjaði með
myndlistarhóp. Þar var ég á heimavelli og þótti sjálfri skemmtilegt.
Þannig tengdist ég ungri konu sem var lömuð fyrir neðan mitti
vegna sálrænna áfalla. Teikningar ungu konunnar vöktu athygli, en
hún var ekki tilbúin að setja orð á myndir sínar. Ég var send á milli
fagaðila til að fá leiðsögn með áframhaldandi íhlutun. Einn þessara
fagaðila var Hope Knútsson, bandarískur iðjuþjálfi.
Hingað hafði hún komið til að setja af stað iðjuþjálfanám við
Háskóla Íslands. Hana óraði ekki fyrir því að það skyldu líða tveir
AÐDRAGANDI OG UPP-
BYGGING IÐJUÞJÁLFUNAR
Á GEÐSVIÐI LANDSPÍTALANS
VIÐ EIRÍKSGÖTU
Elín Ebba