Iðjuþjálfinn - 2020, Qupperneq 32

32Iðjuþjálfinn 1/2020
sjúklingar. Sér við hlið hafði hann öflugan bandamann, Þórunni
Pálsdóttur, hjúkrunarfræðing. Hún gjörbreytti öllum aðbúnaði
geðsjúkra. Tómas hlúði ekki aðeins að starfseminni, hann treysti
okkur og deildin byggðist upp án afskipta annarra. Hann sá einnig
til þess að stéttin væri vel launuð. Fyrsta áratuginn var hún t.d. á
betri kjörum en sambærilegar stéttir. Tómas hélt engu að síður vel
um stjórnartaumana, fylgdist vel með og sýndi tennurnar ef svo bar
undir.
Þótt að Kristjana kæmi ekki til starfa fyrr enn eftir hálft ár, var hún
mér innan handar í öllu ferlinu og funduðum við reglulega. Sylviane
kom úr barnsburðarleyfi í hlutastarf stuttu eftir áramótin 1982 og
starfaði þá sem iðjuþjálfi. Allt rýmið sem úthlutað var í iðjuþjálfun
kom henni skemmtilega á óvart þar sem enginn hafði sagt henni frá
því, mánuðina sem hún vann sem gangastúlka. Það var einmanalegt
og erfitt að byrja að starfa í hálftómu stóru rými. Ég var því mest
uppi á deildum og kynntist fyrstu skjólstæðingunum á mót-
tökudeildum 32c og 33c. Ég sat oft við rúmgafl þeirra, var inni í
setustofu eða matsalnum og spjallaði við þá um daginn og veginn.
Ég vildi mynda jákvæð tengsl til að byggja frekari samvinnu og
þátttöku á. Ég hafði brennandi áhuga og löngun til að láta gott af
mér leiða. Ég hlustaði á sögur þeirra, dró ekki frásagnir þeirra í efa
og gerðist bandamaður þeirra ef svo bar undir. Sem dæmi um
nálgun náði ég í gullfisk fyrir skjólstæðing sem var ör og erfitt var að
skilja hvaðan öll þessi angist kom. Jú, hann átti gullfisk og engan að
til að sjá um hann þegar hann var fjarri í veikindum sínum. Ég vissi
ekki hvort fiskurinn væri þegar dauður eða tákn fyrir eitthvað
annað, jafnvel hugarburður. Ég tók sénsinn, tók strætó upp í
Breiðholt og fann fiskinn í góðu yfirlæti. Bakaleiðin hefði getað
endað með ósköpum ef ég hefði misst glerskálina, vatnið og fiskinn
á skrykkjóttri akstursleið í bæinn.
Erfitt var að gera öllum til geðs og vaxandi óánægja meðal einstakra
starfsmanna fór að gera vart við sig. Menn skildu ekki hvað ég var að
gera, hvað ég væri að planleggja og hvert ég væri að fara. Ég átti að
vera sýnileg, á ákveðnum stað, svo hægt væri að senda þá sjúklinga
til mín sem þeir töldu að þyrfti að hafa ofan af fyrir. Á þessum tíma
var ég ekki búin að vopna mig fræðilegum röksemdafærslum eða
viðurkenndum rannsóknarniðurstöðum. Ég var ung, ein í minni
grein og auðvelt skotmark. Í krafti stöðu sinnar sló Sigmundur
Sigfússon yfirlæknir á 32c verndarhring um mig. Hann gaf sér tíma
til að hlusta á mig og treysti mér síðan. Ef hans hefði ekki notið við
hefði ég ekki haldið út, meðan ég beið eftir frekari liðsstyrk frá
Sylviane og Kristjönu.
Sylviane Lecoultre, Kristjana Fenger og Guðrún Pálmadóttir
Sylviane hafði lært í Lausanne í Sviss og hennar áherslur voru m.a.
hugsanir, tilfinningar, hreyfing og áhugahvöt. Kristjana lauk námi í
Kaupmannahöfn og hafði t.d. áhuga á dansi, listsköpun, smíðum
og útivist. Mínar áherslur lágu í myndsköpun, leiklist og hópastarfi.
Kristjana var skipulagssérfræðingurinn og naut sín í að skipuleggja
hvern krók og kima og hvað ætti heima hvar. Hún bjó til skapalón,
ramma og kassa – hvern með sinn lit og tákn. Hún sá um
smíðastofuna og innleiddi dans og tónlistarhópa. Ferðalög á
miðhálendið voru að hennar frumkvæði. Sylviane kom á
körfubolta-, blaktímum og skokki, fyrst í Valsheimilinu en færðist
síðar yfir í Íþróttahús fatlaðra í Hátúninu. Hún fangaði þá sem höfðu
áhuga á tafli og kom á skákmótum. Guðrún Pálmadóttir, sem
útskrifaðist frá Árósum, kom til starfa 1985 eftir að hún hafði lokið
meistaranámi í fjölskyldufræðum í Colorado í Bandaríkjunum. Hún
og Kristjana höfðu unnið saman á Reykjalundi, báðar mjög virkar í
Iðjuþjálfafélaginu. Þó að þær ynnu ekki saman nema í nokkur ár á
geðsviði LSH lagði samstarf þeirra og metnaður grunninn fyrir
komandi iðjuþjálfa. Þær gerðu kynningarbækling, útbjuggu
starfsmöt og komu reglu á samskipti og fundi innan sem utan
deildarinnar.
Starfsemi deildarinnar var skipt upp þannig að annar hlutinn var
vinnutengd verkefni en hinn tengdist eigin umsjá, áhugamálum og/
eða skapandi starfi. Í vinnutengda hlutanum var smíða- og
saumaverkstæði. Mjög fljótlega tókum við yfir Prentverk
Landspítalans þar sem tveir eldri karlmenn fylgdu með. Prentverkið
sá um alla ljósritun og bæklingagerð fyrir starfsfólk Landspítalans.
Starfsemi iðjuþjálfunar varð sýnileg almennu starfsfólki spítalans.
Verkefnin gáfu skjólstæðingum tækifæri til að meta hvar þeir væru
staddir vinnulega; hvort þeir gætu haldið tímaáætlun, haldið sér að
verki, beðið um aðstoð, átt í samskiptum, nýtt sér pásur o.s.frv.
Engin stöðluð matstæki voru til á þessum tíma.
Eftir hádegi voru verkefni sem tengdust áhugamálum, hópastarfi
og tjáningu. Fólk gat þá gert ýmislegt fyrir sjálft sig og nýtt sér
aðstöðuna eða tekið þátt í hópavinnu. Við breyttum t.d. öðru
salerninu í myrkrakompu til að auka valmöguleikana. Deildin var
vel búin tækjum og tólum, s.s. vefstólum, smíðavélum, rennibekk,
öllu til sauma, leirvinnslu og stórum keramikofni. Við nutum einnig
góðs af aðstoðarmönnum og þegar vel áraði var hægt að ráða
listmeðferðarfræðing, myndlistar-, tónlistar- og leiklistarfólk. Erfitt
var að halda í starfsmenn með annan bakgrunn, því stöðugildi
spítalans tengdust öll heilbrigðisstarfsfólki. Þessar ráðningar áttu
líka að vera tímabundnar meðan ekki fengjust iðjuþjálfar. Stöðugildi
iðjuþjálfa sem og fjármagn til deildarinnar rýrnaði síðan með
árunum.
Sjúkraþjálfun
Það er ekki hægt að segja frá upphafsárum iðjuþjálfunar án þess að
nefna sjúkraþjálfarana, Önnu Kristínu Kristjánsdóttur og Huldu
Hákonardóttur. Anna hóf störf 1976 við Endurhæfingardeild
Landspítalans. Það undirstrikar enn frekar hversu víðsýnn Tómas
var að hann fékk það í gegn um leið og geðdeildin opnaði 1980 að
Anna kæmi tvisvar í viku. Hún mætti á deild 33c og bauð upp á
hreyfingu og slökun. Hún var síðan ráðin alfarið á geðdeildina 1982
og Hulda lagði henni lið nokkrum árum seinna, þá nýkomin frá
Danmörku. Anna Stína og Hulda unnu út frá sálvefrænni nálgun,
sem fáir þekktu til hér á landi. Í þá daga var ekki farið að rannsaka á
hvern hátt líkaminn geymir áföll, minningar og úrvinnslu tilfinninga.
Gott samstarf og náið var alla tíð á milli sjúkraþjálfara og iðjuþjálfa
á geðsviðinu. Ég á dýrmætar minningar úr samstarfi mínu með
Önnu Stínu. Við héldum t.d. í mörg ár úti vikulegum sundferðum í
sundlaug Sjálfsbjargar í Hátúni. Geðsjúkraþjálfun lagðist niður
2004. Þeirra nálgun naut ekki lengur stuðnings og önnur starfsemi
og stéttir tóku yfir húsnæðið. Trúin á bata færðist þá meira yfir á
efnafræði, DNA og hugræna atferlismeðferð.
Faglíkön
Á geðdeildum voru samfélagslækningar viðhafðar víða á áttunda
áratugnum. Stéttir eins og sálfræðingar og félagsráðgjafar voru að
hasla sér völl og þverfagleg nálgun að ryðja sér til rúms með kröfu
um jafnræði milli stétta. Á níunda áratugnum kom ný kynslóð
geðlyfja á markað, lyf sem áttu að bylta lífi geðsjúkra á sama hátt og
þegar fyrstu geðlyfin komu á markað á sjötta áratugnum.
Teymisvinna þróaðist í að vera meira í orði en á borði. Skjólstæðingar
höfðu ekkert að segja um eigin meðferð og aðkoma og áhrif
aðstandenda var nánast engin.