Stefnir - 01.02.1979, Page 27

PÉTUR J. EIRÍKSSON, HAGFRÆÐINGUR:
Kostir markaðskerfis
framyfir miðstýrt
kerfi ótvíræðir
5»
Bók Ólafs Björnssonar, Frjáls-
hyggja og alræðishyggja, hefur kom-
ið af stað miklum og þörfum um-
ræðum um þau tvö stjórnkerfi, sem
hvað mestan svip hafa sett á heiminn
á þessari öld. I bókinni ræðir og
metur Ólafur þessar meginstefnur
fyrst og fremst út frá stjórnmála-
fræðilegum, siðfræðilegum og félags-
fræðilegum sjónarmiðum. Hann rek-
ur einnig efnahagslegar forsendur
beggja stefnanna og þær umræður,
sem um þær hafa orðið meðal hag-
fræðinga síðustu áratugi. Það hefur
verið deiluefni í stjórnmálaumræðu
að hve miklu leyti annað hvort hag-
kerfið, markaðskerfið eða miðstýrð-
ur áætlunarbúskapur sé forsenda
fyrir eða nauðsynleg afleiðing frjáls-
hyggju í stjórnkerfi eða alræðis.
Hvort markaðskerfið sé t. d. skilyrði
fyrir frelsi eða hvort það geti virkað
í alræðissamfélagi, eða hvort frelsi
og miðstýrt hagkerfi fari saman. Af-
staða Ólafs Björnssonar til þessa
spursmáls er ótvíræð, eða eins og
hann segir á bls. 250 „ . . . alræði
ríkisvaldsins í efnahagsmálum leiðir
líka tii alræðis á öðrum sviðum“.
Ólafur gerir hins vegar ekki hag-
fræðilegt mat á hagkerfunum tveim-
ur heldur metur stjórnmálalegar af-
leiðingar þeirra, eins og áður sagði.
Það hlýtur hlýtur því að vera eðli-
legt framhald þessarar umræðu, sem
Ólafur hefur komið af stað, að velta
nánar vöngum yfir þeim hagkerfum,
sem liggja frjálshyggjunni annars
vegar og alræðishyggjunni hins vegar
til grundvallar og reyna að gera á
þeim hagfræðilegt mat.
Umræðurnar um hin tvö andstæðu
hagkerfi, markaðskerfið og miðstýrt
áætlunarkerfi eiga sér langa sögu.
Má telja að þær hafi hafist með
frægri grein eftir ítalska hagfræðing-
inn Barone, „The Ministry of Pro-
duction in the Collectivist State“,
sem birtist á fyrsta áratug aldarinn-
ar. Þar fjallar hann um þann mögu-
leika að miðstýrð ákvarðanataka geti
komið í stað frjáls markaðar. Niður-
staða Barones er sú að fræðilega sé
það hugsanlegt, en í reynd yrðu
erfiðleikarnir óyfirstíganlegir við það
að safna inn öllum nauðsynlegum
upplýsingum til að byggja verðlagn-
ingu á og henda reiður á öllum þeim
stöðugu breytingum, sem eiga sér
stað á öllum forsendum fyrir starf-
semi hagkerfisins.
Þær umræður, sem fylgdu í kjöl-
farið og haldið hafa áfram til þessa
dags rekur Ólafur. En hver er niður-
staða þessara umræðna? Hver er
sannleikurinn? í grundvallaratriðum
snúast umræðurnar um það hvort
hagkerfið sé virkara,- leiði af sér
meiri hagkvæmni og friðþægingu
fyrir einstaklingana og skili betri
árangri.
ítalski hagfræðingurinn Pareto
skilgreindi virkt ástand, eða bezta
ástand þannig að því væri náð þegar
ekki væri hægt að breyta nýtingu
framleiðsluþátta til hagsbóta fyrir
einhvern án þess að það kæmi niður
á afkomu annars. Tæki markaðs-
kerfisins til að ná bezta ástandi er
markaðurinn og það verðkerfi, sem
honum fylgir. Sýnt hefur verið fram
á að bezta ástandi er hægt að ná
með frjálsri samkeppni. Á móti hefur
verið bent á að frjáls samkeppni geti
leitt til óhagstæðrar tekjuskiptingar,
en það má þó leiðrétta með fjár-
magnstilfærslu án þess að úr hag-
kvæmni dragi.
Bezta ástand eins og það er skil-
greint af Pareto gæti verið mæli-
27