Fjarðarfréttir - 01.12.1985, Blaðsíða 12

12
FJARÐARFRÉTTIR
Stefán Júlíusson, rithöfund, þarf vart að kynna fyrir Hafnfirðingum.
Þeir eru fjölmargir sem nutu handleiðslu hans sem kennara og yfirkennara
í Barnaskóla Hafnarfjarðar og síðar í Flensborg. Skáldsögur hans skipta
orðið tugum auk fjölda greina og bæklinga. Stefán er borinn og barn-
fæddur Hafnfirðingur. í bókinni „Byggðin í hrauninu" segir Stefán
nokkuð frá uppvaxtarárum sínum, og margir álíta að skyldleiki sé með
atburðarás í þremur skáldsögum hans um vinina Bjarna og Asgeir og
ýmsum atburðum í lífi Stefáns. Stefán lét til leiðast að spjalla við okkur
um ýmislegt það sem á dagana hefur drifið og við hefjum spjallið á náms-
árum hans.
Þú lýkur gagnfræðaprófi í Flens-
borg á seytjánda árinu, Stefán,
varstu þá ákveðinn í að fara í Kenn-
araskólann?
Nei, alls ekki. Það var langur
vegur frá. Þetta var árið 1932 og
kreppan farin að sverfa hart að hér
í bænum, ekki síst hjá verkamanna-
fjölskyldum, og ég sá enga leið til
að halda áfram námi. Ég vann tvö
ár á eyrinni áður en ég fór í Kenn-
araskólann haustið 1934, en þá var
atvinnuleysi árvisst langtímum
saman og ástæður næsta erfiðar á
mínu heimili. Ég hef einhvers staðar
sagt að sennilega hefði ekki þótt til-
hlýðilegt að láta mig fara í Flens-
borg nema fyrir þá sök hvað ég var
köttur lítill um fermingu, lítil von
var um vinnu fyrir slíkan grisling
þegar kapphlaup var um hvert
handtak.
Satt best að segja var ég rekinn í
Kennaraskólann og til þess lágu
ákveðnar ástæður. Þannig var að
veturinn sem ég var átján ára var ég
beðinn að vera kennari uppi í Kjós
um þriggja mánaða skeið. Þetta var
í ársbyrjun 1934. Bændur af fjórum
bæjum vildu ekki láta börn sín fara
í kennslu á þá bæi sem kennt var á,
vildu víst fá kennarann til að vera
um tíma í bæ sunnan ár ég setti mig
aldrei inn í þá deilu. Einn þessara
bænda og sá barnflesti var uppeld-
isbróðir föður míns og vissi að ég
var gagnfræðingur úr Flensborg og
áreiðanlega ekki kaupfrekur eins og
allt var í pottinn búið. Hann falað-
ist eftir mér til kennslunnar og ég
sló til. Ég kenndi þessa þrjá mánuði
á sama bænum, Þúfukoti, þar sem
ég hafði raunar fæðst þótt foreldrar
mínir væru þá þegar búsettir í
Hafnarfirði. Ég var í Þúfukoti
þennan tíma og þangað gengu börn
af tveimur bæjum skammt frá, tvö
börn voru fyrir á bænum og öðrum
tveimur var komið þar fyrir meðan
á kennslutímanum stóð. Þetta voru
tíu börn á ýmsum aldri. Auðvitað
var ég hreinn græningi í kennslunni
en þetta blessaðist þolanlega og
krakkarnir stóðu sig víst ekki sem
verst á prófi hjá ráðna kennaranum
um vorið.
Þetta varð til þess að vinum
mínum datt í hug að reka mig í
Kennaraskólann. Ég hlýddi því að
auðvitað langaði mig að læra
meira. Og með hjálp góðra manna,
miklum sparnaði og sæmilegri
sumarvinnu tókst mér að ljúka
skólanum. Þá voru þær reglur að
gagnfræðingar þurftu ekki að vera
nema tvo vetur í skólanum sem þá
var þriggja vetra skóli. Fyrri vetur-
inn hálfleiddist mér; í öðrum bekk
var verið að stauta í sömu greinum
og í Flensborg, hann var eiginlega
bara gagnfræðabekkur. En í þriðja
bekk fékk ég áhugann og það má
segja að sá bekkur hafi gert mig að
kennara, æfingkennslan, kennslu-
fræðin og uppeldisfræðin. Á loka-
prófi lagði ég meira að segja á mig
að taka upp sum slök próf frá árinu
áður sem ég hafði þá vanrækt að
búa mig nógu vel undir. Ég lauk
kennaraprófi vorið 1936 og fékk
stöðu við Barnaskóla Hafnarfjarð-
ar um haustið. Síðan var ég kennari
hér í tuttugu og sjö ár þótt með hlé-
um væri.
Já, þú fórst fljótlega í framhalds-
nám. Hvernig stóð á því?
Fljótlega. Ekki veit ég nú hvort
hægt er að kalla það fljótlega. Ég
kenndi í fimm ár áður en ég fór utan
til náms. Til þess lágu vafalaust
margar ástæður að ég fór, löngun
til að menntast meira, ævintýraþrá
og ótti við að staðna og forpokast.
Mig skorti næstum mánuð á að vera
orðinn tuttugu og eins árs þegar ég
varð kennari við barnaskólann og
mér hraus satt að segja hugur við að
festast svona ungur í starfi án þess
að brjóta í blað. Samt var ég að ég
held mjög áhugasamur kennari. En
meðan ég var í Flensborg hafði mig
alltaf langað til að fara stúdents-
leiðina þótt öll sund væru lokuð.
Kannski var þetta uppbót.
Var ekki erfitt á þessum árum að
standa straum af námskostnaði.
Jú, vissulega var það erfitt.
Kennaralaunin voru lág á þessum
árum ekki síður en nú, ég kom
skuldugur út úr Kennaraskólanum
og átti hvorki borð né bók. Maður
lagði ekki fyrir þótt annað en
sparsemi væri nánast glæpur. Auð-
vitað ætlaði ég fyrst til Danmerkur
sem þá var ódýrast en stríðið kom í
veg fyrir það. Ég var búinn að fá
pláss í Kennaraháskólanum í Kaup-
mannahöfn veturinn 1940-41. En
Hitler tók Danmörk um sama leyti
og pappírarnir frá skólanum komu
og þar með var sá draumur búinn.
Þær leiðir lokuðust, — og ég kom
ekki til Norðurlanda fyrr en tuttugu
árum síðar þótt eftir það hafi ég
oftast komið þangað árlega og
stundum oftar en einu sinni á ári.
Nú voru góð ráð dýr. Annað
hvort var að setjast aftur og bíða
eftir styrjaldarlokum, og hver vissi
hvað þá hafði gerst, eða brjótast
vestur um haf. Það var að sjálf-
sögðu helmingi dýrara en að fara til
Kaupmannahafnar. En hér verður
að segja þá sögu að Hafnarfjarðar-
bær var svo menningarlegur á þess-
um árum að veita kennurum árs-
leyfi með launum, þ.e. bæjarsjóður
greiddi þeim laun meðan þeir voru
í námsför erlendis. Ég sótti um árs-
leyfi með launum frá bænum og
fékk það; bærinn borgaði launin
þótt ég væri ríkisstarfsmaður að
mestu leyti. Ég var þriðji hafnfirski
kennarinn sem fékk svona orlof frá
bænum á tíu ára skeiði, fyrstur var
Bjarni Bjarnason skólastjóri sem
að vísu hvarf til Laugarvatns eftir
fríið, annar var Bjarni M. Jónsson
síðar námsstjóri og sá þriðji var ég.
Fleiri kennarar munu hafa fengið
frí með launum til utanfarar i stutt-
an tíma. Þetta lagðist svo af með
fræðslulögunum frá 1946 þegar
ákvæðið um orlof eftir tíu ára
kennslustarf gekk í gildi.
En ekki var sopið kálið þótt í
ausuna væri komið. Launin greidd-
ust að sjálfsögðu mánaðarlega en
ég þurfti farareyri strax, ýmislegt til
undirbúnings og uppgjörs skulda.
Með tilstyrk góðra manna tók ég
4000 króna lán gegn tryggingu í líf-
tryggingarskírteini og ávísun á
mánaðarlegar launagreiðslur en
þetta var meira en heil árslaun mín.
Auk þess fékk ég 1000 kr. fyrir tvö
barnabókahandrit, Þrjár tólf ára
telpur og þýðinguna Söguna um
Jens Pétur. Um útgáfu þessara
handrita stofnuðum við tveir skóla-
bræður bókaútgáfuna Björk sem
enn er við lýði. Þrjár tólf ára telpur
seldist upp á þrem vikum svo þetta
gekk allt upp. En peningunum