Fjarðarfréttir - 01.12.1985, Blaðsíða 42
42
FJARÐARFRÉTTIR
Stefán Júlíusson:
Taktar og tilsvör
Eins og frá var sagt í jólablaði Fjarðarfrétta fyrir
tveimur árum hefur Stefán Júlíusson haft þann sið í meira
en hálfan annan áratug að senda vinum sínum og kunn-
ingjum smábækling sem hann hefur tekið saman fyrir
jólin. Þetta eru ýmist ferðasöguþættir, smásögur eða frá-
sagnir af mönnum og atburðum. Þátturinn sem hér birtist,
TAKTAR OG TILSVÖR, er jólakort Stefáns árið 1976.
Hefur hann góðfúslega leyft Fjarðarfréttum að birta þátt-
inn og aukið við hann nokkrum frásögnum, en sleppt
öðrum.
Ýmsir halda því fram að með auknum samskiptum og lifnaðarhátt-
um í þéttbýli hverfi sérkenni manna í háttum, andsvörum og atferli.
Þótt ekki sé þetta víst leikur ekki á tveim tungum að meira bar á skrýtn-
um náungum og kyndugum kerlingum hér áður fyrr. Vera má að hinir
kynlegu kvistir hafi verið meira áberandi áður en byggð þéttist og bæir
stækkuðu. Svo mikið er víst að meira lifir af sögum um sérkennilega
persónuleika og eftirminnileg tilsvör manna sem uppi voru áður á tíð.
Nú skera fáir sig úr um málfar og framgangsmáta, flestir reyna að feta
í annarra fótspor og hirða lítt um að vera sjálfum sér líkir.
Mér er í minni Guðjón á Langeyri sem engum var líkur í talsmáta.
Hann hnykkti geysilega á lokaorðum setninga og ávarpaði menn alltaf
með „Kjú, lapp“ í upphafi eða enda setningar. Ýtti hann þá oft þéttings-
fast með hnefanum í síðu viðmælanda síns.
Því er sú saga um hann sögð að eitt sinn gengu þeir vestur Strandgötu
saman, Páll Einarsson bæjarfógeti í Hafnarfirði og hann, en þá rann
Lækurinn meðfram götunni á parti. Sýslumaður imprar á því við
Guðjón að sumir segi að hann telji ekki fram alla fjáreign sína. Hefur
sýslumaður vafalaust haft gaman af töktum Guðjóns og málkækjum
og viljað heyra hvernig hann brygðist við. Guðjón bregst hart og títt við
þessum áburði sýslumanns og gellur við: „O, nú held ég þú ljúgir, lapp“
—Um leið rak hann hnefann í síðu sýslumanns svo hann hrökklaðist út
í læk.
Jónas í hvalnum
Einn eftirminnilegasti vinnufélagi minn í Akurgerði þegar ég var milli
fermingar og tvítugs var norðlenskur karl sem Jónas hét og ævinlega
var kallaður Jónas í hvalnum. Aldrei vissi ég hvernig hann fékk þetta
viðurnefni en vafalaust hefur það verið vegna nafna hans í biblíunni.
Jónas var meinleysiskarl, seinlátur og hægfara og enginn afkastamaður
við störf enda mun hann ekki alltaf hafa gengið heill til skógar. Hann
hafði eitt fram yfir flesta aðra á eyrinni, hann var talsvert hagmæltur
og lét það ljós sitt ekki undir mæliker, sérstaklega ef eftir var innt. Ég
hafði þá þegar gaman af vísum og lét hann því stundum leysa frá skjóð-
unni. Frægasta vísa Jónasar var um þá Jón og Gísla sem voru miklir
verktakar og verkstjórar í Hafnarfirði á þriðja og fjórða áratugnum. I
fastaliði þeirra voru einungis dugnaðarþjarkar og kraftakarlar enda
urðu þeir sumir illa slitnir þegar líða tók á ævi.
Stundum tóku þeir Jón og Gísli menn í vinnu þótt ekki væru þeir
neinir sérstakir afkastamenn. Einn þeirra var Jónas í hvalnum. Mun
Gísli hafa haft gaman af kveðskap hans og því tekið hann oftar í vinnu
en efni stóðu kannski til. Vísan um þá Jon og Gísla og menn þeirra er
vafalaust þannig til komin að Gísli hefur verið að mana hann að yrkja.
Vísan er svona:
Þrœlar púla þrælum hjá.
Þrœlar um það hvísla
að þrælum öllum þekkist frá
þrælar Jóns og Gísla.
Jónas fylgdi Framsóknarflokknum að málum og var aðdáandi nafna
síns frá Hriflu. Eftir að hann kom til Hafnarfjarðar mun hann þó hafa
kosið með Alþýðuflokknum eins og margir framsóknrmenn gerðu
meðan flokkurinn bauð ekki fram í bænum. Árið 1937 voru einhverjar
hörðustu alþingiskosningar í bænum meðan hann var sérstakt kjör-
dæmi. Þá fór Bjarni Snæbjörnsson læknir fram í þriðja sinn fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn og bar sigurorð af Emil Jónssyni þingmanni bæjarins.
Sjálfstæðismenn voru að vonum býsna ánægðir með árangurinn en
hinum arminum þótti súrt í broti að tapa. Jónas var þar í flokki.
Nokkrum dögum eftir kosningar kemur Jónas í Einarsbúð en þar var
Árni Mathiesen kaupmaðurinn. Hann var mikil kosningakempa sjálf-
stæðismanna og var því að vonum býsna kátur yfir úrslitunum. Fer
hann að minnast á þetta við Jónas, er málhress og drjúgur yfir sigrinum
og mun hafa sagt sem svo að þetta væri nú efni í eina stöku.
Jónas þegir við lengi vel en um leið og hann fer út varpar hann fram
þessari vísu. Bjarna kusu margir menn
— meðal þeirra Árni
skrattinn hirðir sína senn
og svíður þá með járni.
Hann var „að poka“
Eitt sinn var ég á gangi á götu í Hafnarfirði með kunningja mínum.
Mættum við þá manni sem kalla má Grím. Hann gengur hratt og heldur
á snyrtilega samanbrotnum strigapoka undir hendinni.
Nú, segir félagi minn, hann er þá í þessum hugleiðingum núna, gamli
maðurinn.
Ég gat ekki séð neitt sérkennilegt við Grím og spurði hvað hann ætti
við.
Grímur er túramaður þótt hann fari vel með það og oft líði langt á
milli túra, svaraði félagi minn. En þegar hann fer að hugsa til að fá sér
í gogginn labbar hann um með strigapoka undir hendinni. Stundum
getur liðið töluverður tími áður en hann fær sér eitthvað í pokann, það
er eins konar tilhugalíf hjá honum.
Aldrei fékk ég vitneskju um hvar eða hvenær Grímur hafði tileinkað
sér þessa pokavenju en upp frá þessu fannst mér tilvalið að kalla þetta
athæfi hans og það sem á eftir fór að poka.
Þórður Vestfirðingur og Sigurgeir Gísla
Þórður hét maður sem lengi bjó í litlu húsi við Merkurgötu. Húsið
var raunar stór skúr allur klæddur svörtum tjörupappa að utan. Var
hann næsta hús ofan við hús Sigurgeirs Gíslasonar verkstjóra, sömu
megin við götuna.
Þórður var Vestfirðingur og hélt ýktum vestfirskum framburði og
orðatiltækjum þótt hann byggi Iengi í Hafnarfirði. Hann var lítill vexti,
snaggaralegur í hreyfingum og snerist oft á hæli í miðju samtali og
skundaði burt.
Sagt er að eitt sinn hafi Þórður komið niður á bryggju þar sem
Guðmundur sonur hans stóð í hópi verkamanna, sennilega að snapa
eftir vinnu. Þórður strunsar fram hjá hópnum, snýst á hæli og segir við
son sinn:
Fardu nú heim að rída, Gvendur. Vert 'ekki hanga þetta í heilu lagi.
Munu þeir feðgar hafa verið að ríða net fyrir vertíðina og karl viljað
að sonurinn héldi áfram.
Þeir voru nágrannar Sigurgeir Gíslason verkstjóri og Þórður og mun
Sigurgeir oft hafa haft gaman af tilsvörum Þórðar og töktum. Hefur þá
vafalaust hvor étið sitt.
Þegar verið var að leggja Hverfisgötuna í Hafnarfirði kom Þórður
einn daginn til Sigurgeirs þar sem hann var við verkstjórn. Þetta var
allvestarlega í götunni. Þórður segir við Sigurgeir:
Heyrdu mig, Sigurgeir, nú skal ég sýna þér nokkuð merkilegt. Komdu
nú með mér.
Síðan strunsaði karl á stað eftir ruðningnum undir götuna.
Sigurgeir var jafnan til með að fá vitneskju um eitt og annað og því
rölti hann á stað á eftir karli. Ganga þeir þannig drjúga stund, Þórður
á undan og Sigurgeir á eftir. Sigurgeir er öðru hvoru að spyrja karl hvað
í vændum sé en hann þegir eins og steinn. Þegar þeir eru komnir suður
undir Læk snarstansar Þórður, lítur kankvís á Sigurgeir, bendir niður
fyrir fætur sér og segir snöggt:
Hérna stóð ég þegar Katla gaus og þarna stóð strákur.
Síðan strunsaði hann burt og glotti og lét Sigurgeir eftir með undrið.