Fjarðarfréttir - 01.12.1985, Blaðsíða 13

FJARÐARFRÉTTIR
13
skipti ég í fargjald til New York og
800 dollara ávísun á banka vestra,
annars hefði ég ekki fengið land-
vistarleyfi þar. Þennan farareyri lét
ég mér endast árið. Ég tók mér far
með Dettifossi á Jónsmessu vorið
1941, eini farþeginn á einu síðasta
skipinu sem fékk að sigla eitt þessa
leið; siglingar í skipalestum tóku
við.
Ég átti góðan hauk í horni þegar
til New York kom, Steingrím heit-
inn Arason kennara. Hann hafði
verið kennari minn í Kennaraskól-
anum og tók mér opnum örmum og
þau hjónin bæði. Var ég brátt eins
og fóstursonur þeirra þarna vestra.
Þórarinn Reykdal frá Setbergi,
bekkjarbróðir minn úr barnaskóla,
sat á hafnarbakkanum í New York
þegar Dettifoss lagðist að landi
hinn 4. júlí. Vorum við mikið sam-
an fyrstu dagana í stórborginni og
kom það mér að miklu gagni fyrir
utan ánægjuna.
Ég hafði ætlað mér sumarið til
að komast betur niður í enskunni
áður en ég settist á skólabekk um
haustið. Að ráði Steingríms og
konu hans komst ég í sumarbúðir
fyrir fjölskyldur uppi í Vermont
skömmu eftir að ég kom vestur.
Þarna vann ég öll þrjú
sumurin sem ég dvaldist vestra að
þessu sinni.
Veturinn 1941-42 stundaði ég svo
nám í kennaradeild Kólumbíahá-
skólans í New York. Ég lagði stund
á kennsluhætti, uppeldisfræði og
hegðunarviðbrögð barna.
— En þegar líða tók á vetur langaði
mig einhvern veginn ekki heim til
íslands að svo búnu. Ég sótti um
styrk til ensku og bókmenntanáms
einhvers staðar í Bandaríkjunum.
Ég fékk styrk í Carleton College í
Northfield í Minnesota. Þar stund-
aði ég nám veturinn 1942-43 og
lagði hart að mér, tók nærri tvöfalt
nám fyrir. Um vorið lauk ég B.Ar
prófi — og var nú orðinn bók-
menntafræðingur eins og nú kall-
ast.
Haustið 1943 kom ég svo heim og
tók við starfi mínu við barnaskól-
ann. En átta árum síðar, veturinn
1951-52, dvaldist ég eitt háskólaár
við bókmenntanám í Cornellhá-
skóla í íþöku í New York. Ég fékk
styrk frá Bandaríkjastjórn til þess-
arar námsdvalar og það átti ég
skáldsögu minni Leiðin lá til vestur-
heims, að þakka. Eru það bestu
skáldalaun sem ég hef fengið! Ég
réðst í að skrifa þessa skáldsögu
fljótlega eftir að ég kom heim 1943.
Hún er byggð á reynslu minni vestra
og sögusviðið er í raun heimavistar-
háskólinn vestur á sléttunum. Ég
fékk frábæra dóma fyrir söguna og
stjórn Íslensk-ameríska félagsins
sem úthlutaði námsstyrkjum vestra
samþykkti fljótlega að veita mér
styrk. Ég birti þessa sögu undir dul-
nefninu Sveinn Auðunn Sveinsson
vegna þess að ég kærði mig ekki um
að henni yrði blandað saman við
barnabækur mínar sem þá voru
orðnar þó nokkrar.
Það urðu miklar deilur um skip-
un skólastjóra við Barnaskóla
Hafnarfjarðar á sínum tíma.
Mönnum sýnist þú fjalla um þetta í
skáldsögu þinni „Pólitískur farsi“.
Breytti þessi stöðuveiting miklu í
lífshlaupi þínu?
Já, ekki get ég neitað því. Þegar
ég kom heim frá námsdvöl minni
vestra haustið 1943 var ég umsvifa-
laust og eiginlega óforvarandis
gerður að yfirkennara við barna-
skólann. Ég lagði mig mikið fram í
því starfi, ungur og kappsamur
innan um mér eldri starfsbræður
sem sumir höfðu verið kennarar
mínir í barnaskóla. Þetta gekk allt
saman furðu vel. Mér hafði alltaf
þótt vænt um þennan skóla og sam-
starf mitt við foreldra og samstarfs-
fólk var yfirleitt mjög gott. Ég var
yfirkennari í áratug áður en skóla-
stjórinn, Guðjón Guðjónsson, fór í
orlof. Þá var ég settur skólastjóri
orðalaust enda hafði ég áður stýrt
skólanum um stuttan tíma i fjar-
veru Guðjóns og að sjálfsögðu með
honum frá því ég kom að vestan. Ég
hef sjaldan sinnt starfi sem ég
kunni betri skil á. Þegar skólastjóri
hætti þótti mér og flestum öðrum
sjálfsagt að ég fengi stöðuna. En
það fór á annan veg. Og það fór líka
á annan veg árið eftir þegar staðan
losnaði aftur. Auðvitað hlaut þetta
að hafa áhrif á líf mitt, það þarf
minna til en maður sé skotinn í kaf
tvö ár í röð! Menn verða að lesa út
úr Pólitískum farsa það sem þeir
vilja og hafa gaman að en skáldsaga
er aldrei raunveruleiki þótti hún
byggi á lífsreynslu höfundar eða
annarra. Skáldsagnaflokkur minn
úr bænum, Stríðandi öfl, Átök og
einstaklingar og Pólitískur farsi er í
raun þroska- og lífsreynslusaga
tveggja manna sem kynnast í
barnaskóla og verða traustir vinir
þau fimmtíu ár sem sagan spannar.
Menn mega lesa allt inn í þessa sögu
að eigin vild en hún er hvorki ævi-
saga mín né annarra. Hún er lífs-
reynslusaga tveggja vina sem eru
skáldsagnapersónur. Nei, ég neita
því ekki að ég sá mikið eftir skóla-
stjórastöðunni; ég hafði lengi ætlað
að leggja mig allan fram við að
stýra Barnaskóla Hafnarfjarðar og
mér urðu það mikil vonbrigði að fá
ekki að takast á við það verkefni.
Og þá gerðist þú kennari í Flens-
borg?
Já, haustið 1955 breytti ég um
skóla og var kennari í Flensborg í 8
ár, þar af 5 ár yfirkennari. Ég hafði
lækkað í launum við að skipta um
starf og því leitaði ég á önnur
atvinnumið jafnhliða kennslunni,
tók að sinna ritstörfum af meira
kappi og stundaði blaðamennsku í
frístundum. Mér féll ágætlega að
kenna í Flensborg engu síður en í
barnaskólanum. Ef satt skal segja
hefur mér aldrei liðið betur í starfi
en inni í bekk í hópi nemenda hvort
sem þeir voru það sem kallað er
ekki mikið upp á bókaramennt eða
duglegir námsmenn. Oftast naut ég
þess að kenna. Ég var líka ánægður
í starfi sem yfirkennari í Flensborg
og samvinna við samstarfsfólk og
nemendur var snurðulaust og oft
mér til mikillar ánægju. Sumir
nemendur mínir úr Flensborg eru
meðal bestu vina minna þótt aldar-
fjórðungur sé liðinn síðan ég
kenndi þeim.
Og svo tekurðu við forstöðu
Fræðslumyndasafns ríkisins.
Já, árið 1963 braut ég enn í blað
og hætti í Flensborg. Margir hafa
spurt mig hvers vegna ég hafi hætt
i Flensborg. Svarið hefur aldrei
verið mjög einfalt. Auðvitað lang-
aði mig í svolítið betur launað starf
og að takast á við ný verkefni. En
undir niðri var sjálfsagt önnur
ástæða: Ég var talsvert yngri en
skólastjórinn, ég var yfirkennarinn,
hvað yrði þegar hann hætti? Mig
langaði sannarlega ekki að ævintýr-
ið úr barnaskólanum endurtæki
sig. Betra að hasla sér nýjan völl.
Og það gerði ég. Ég lærði mikið í
starfi mínu sem forstöðumaður
Fræðslumyndasafnsins og reyndi
að standa í stykkinu eins og fé
frekast leyfði en því miður var það
af skornum skammti alla tíð. Samt
reyndi ég að þjóna skólunum af
bestu getu.
Bækur hafa á margvíslegan hátt
verið tengdar lífi þínu og starfi. Þú
varst í fjölda ára í bókasafnsstjórn,
bókavörður um skeið og svo gerðist
þú bókafulltrúi ríkisins. Það hlýtur
að vera margt minnisstætt úr þess-
um störfum.
Ja, hvar skal byrja? Kannski allar
götur svo óralangt til baka þegar ég
var í þriðja bekk í Flensborg og var
kosinn bókavörður bókasafns skól-
ans. Það er vafalaust eitt mesta
ábyrgðar- og heiðursstarf sem ég
hef tekist á hendur á ævinni eða
mér hefur verið trúað fyrir. Þetta
var gott safn og hét Skinfaxi. Þegar
hér var komið var það í fjórum loft-
háum skápum í kennslustofu þriðja
bekkjar. Ég hafði lyklavöldin. Því-
lík upphefð fyrir ungling sem hafði
hungrað og þyrst í bækur frá því að
hann gat stautað! Ekki síst vegna
þess að hann átti svo langt að sækja
skóla að hann gat ekki farið í mat
— en þá var alltaf klukkustundar
matarhlé í Flensborg. Ég plægði
skápana í matartímunum og las allt
sem að kjafti kom. Já, það voru
forréttindi að vera bókavörður
Skinfaxasafnsins með lyklana í vas-
anum!
Á árunum 1938-41 vann ég í
Bókasafni Hafnarfjarðar með
kennslunni og var bókavörður síð-
asta árið. Bókasafnið var þá til húsa
á efstu hæðinni í Flensborg í rúm-
góðu húsnæði með góðum lestrar-
sal. Ólafur Þ. Kristjánsson var
bókavörðurinn í tvö ár og ég að-
stoðarbókavörður. Flensborgarar
og nemendur okkur úr barnaskól-
anum notuðu lestrarsalinn óspart
og þar kynntist ég strax þýðingu
skólabókasafna þótt ég fengi enn