Studia Islandica - 01.06.1986, Qupperneq 60

58
Steingrímur J. Þorsteinsson hefur sýnt fram á að gildir
þræðir liggi á milli Pilts og stúlku og persónulegrar reynslu
höfundarins. Hann þykist sjá ástarsögu Jóns sjálfs í sögu
þeirra Indriða og Sigríðar, þó í ummynduðu formi, því Jón
segi ekki söguna eins og hún var heldur eins og hún hefði
átt að vera.27 Samkvæmt þessu hefur Jón skapað sér í hug-
arheimum þá hamingju sem veruleikinn neitaði honum
um, breytt harmleiknum í gleðileik með afli ímyndunar-
innar. Frá sjónarhóli nútímamanns, sem misst hefur trúna
á „paradísarheimt“, býr slík ummyndun í öllum „guðdóm-
legum gamanleikjum". Höfundarnir finna þránni takmark-
aða svölun með því að rómantísera veruleika sinn í
skáldskap.
Maður og kona, sem kom út árið 1876, er mun lengri
skáldsaga en Piltur og stúlka þótt ófullgerð sé. Byggingin
er margþættari því höfundur vefur margvíslegu þjóðtrúar-
og þjóðháttaefni saman við hinn eiginlega söguþráð auk
þess sem hann leggur ólíkt meiri rækt við aukaatriði og
aukapersónur. Líkt og í Pilti og stúlku kemur fjöldi sér-
stæðra manngerða við sögu, svo að saga elskendanna, Þór-
arins og Sigrúnar, hverfur nánast á stundum. Hún liðast
um verkið líkt og bláþráður innan um þjóðlífslýsingar og
kímna frásagnarþætti. Hin goðsögulegu snið eru og stíl-
færðari en í Pilti og stúlku, felast meir í frásöguefninu.
Engu að síður: höfundur er við sama heygarðshornið og
lýsir ást ungmenna og andróðri gegn því ráði. Þótt þau séu
líkust skuggamyndum í samanburði við ýmsar aðrar per-
sónur er saga þeirra önnur undirstaða formgerðar; hin er
saga Sigvalda prests: sagan um ofdramb og fall, hybris.
Maður og kona felur í sér þríliðað ferli líkt og Piltur og
stúlka. Ferð elskendanna liggur frá einingu við samfélag
um aðskilnað og erfiði til endurborinnar einingar. Elsk-
endurnir uppgötva erótískan veruleika sinn og komast við
það í andstöðu við félagslegt umhverfi, sem kallar yfir þá
óhamingju. Líkt og í Pilti og stúlku er andstæðan hvorki
djúpsett né almenn heldur yfirborðskennd og persónu-