Studia Islandica - 01.06.1986, Side 106

104
Jón sendi frá sér tvær sögur. Sú fyrri þeirra nefnist
Hefndin og kom út árið 1867, afar frumstætt verk enda var
höfundurinn aðeins 17 ára að aldri. Sagan gerist á 16du öld
og efnið næsta kunnuglegt. Prestsdótdr og efnalítill bónda-
sonur fá ekki að unnast fyrir ofríki prests. Hann kemst yfir
bréf elskendanna og skilur þá að með því að flytja á burt úr
sveitinni, giftir síðan dóttur sína nauðuga á öðru lands-
horni. Líða svo árin, eiginmaður stúlkunnar deyr og mjög
skiptir um hag prests, sem missir hempuna og kemst í
kröggur. Pá kemur bóndasonur að nýju til skjalanna, orð-
inn kaupmaður, velefnaður. Hann biður stúlkunnar og fær
hennar.
Öll minnir þessi frásögn á sögur eins og Seint fyrnist forn
ást, sem kom út 12 árum síðar. Formúlan er hin sama. Saga
Jóns geymir þó þætti, sem ekki er að finna í verki Torfhild-
ar. Þannig leiðir sameining elskendanna ekki til óblandinn-
ar sælu þegar í stað því stúlkan kvelst af hugarangri eftir
sem áður af óþekktum orsökum. Skýringin er gefin við lok
sögu. Stúlkan hafði fengið vinkonu sína til að eitra fyrir
eiginmann sinn og staðið í þeirri trú að hún væri manns-
bani. Á andlátsstund trúir vinkonan henni fyrir því að hún
hafi hikað er á hólminn kom, haldið því þó leyndu til að
hefna harma sinna á henni. Við þessa uppljóstrun leysist
hnúturinn og stúlkan horfir fram á góða daga með elsk-
huga sínum, laus við alla samviskukvöl.
Hefndin er eins og fyrr segir frumstætt verk og sett sam-
an „eftir recepti“. í því kemur þó fram gagnrýni á mútu-
þægni presta, sem bendir fram til raunsæisstefnu. Viðleitn-
in er fyrir hendi þótt ómarkviss sé. í tímaritinu Nönnu
(1878—1881) birtist hins vegar eftir Jón stutt skáldsaga, sem
ótvírætt má kenna við raunsæi. Hún kom út í þremur hlut-
um og kallaðist sá fyrsti„Nýársgjöfin“ en tveir hinir síðari
„Sumargjöfin“. Hér verður sagan hins vegar nefnd Eyvind-
ur eftir efninu.
í Eyvindi fjallar Jón um félagsleg samtímavandamál
fyrstur íslenskra höfunda auk þess sem hann kynnir ýmsar