Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 16

Náttúrufræðingurinn
16
Lýsing og
lifnaðarhættir
Heiti
Íslenska: Varmasmiður.
Latína: Carabus nemoralis (lo. nemo-
ralis dregið af no. nemus = skógur;
trjálundur).
Lýsing
Varmasmiður er 2,0–2,5 cm að
lengd, svört og bronslit bjalla með
rauða og koparlita jaðra á frambol
(1. mynd). Hann tilheyrir járnsmiðs-
ætt (Carabidae) en til þeirrar ættar
telst einnig tröllasmiður (C. problema-
ticus) sem áður var stærsta bjallan á
Íslandi. Varmasmiður er ný viðbót
við íslensku fánuna. Til hennar
teljast því orðið 26 tegundir bjallna
af járnsmiðsættinni, en auk þess hafa
fundist sex tegundir slæðinga sem
að öllu jöfnu lifa ekki á landinu.
Varmasmiður er alæta1 sem getur
nýtt sér ólík búsvæði, dreift mikið
úr sér og orðið algeng.2 Hann tekur
fullkominni myndbreytingu sem
flokkast í fjögur lífsstig (egg–lirfa–
púpa–bjalla).3 Varmasmiður hefur
eina kynslóð á ári og tímgast á vorin.4
Ferillinn frá varpi að fullmyndaðri
bjöllu tekur 2–3 mánuði,5 þar af
eru eggin 3 vikur að þroskast,
lirfur 63 daga og púpur 12 daga.6
Kvenbjöllur verpa eggjum á vorin,
á tímabilinu mars–apríl, og þau
klekjast yfir sumartímann í lirfur.4
Lirfurnar eru langar og ormlaga,
svartar að lit (2. mynd).
Lirfan umbreytist í púpu og skríð-
ur bjallan úr púpunni síðsumars
eða um haust. Á bjöllustigi er
ævilengd kvenbjallna að meðal-
tali 3,5 ár en karlbjallna 4,5 ár.
Bjöllur lifa veturinn af með því að
leggjast í dvala, en geta farið á stjá
á hlýindaköflum yfir vetrartímann.
Eftir vetrardvala fer bjallan á stjá á
tímabilinu mars–apríl.4
Lifnaðarhættir
Bæði lirfur og fullorðin dýr hafa
stóra og kraftmikla kjálka, sem eru
aðlögun að ránlífi enda er fæða
þeirra ormar, sniglar og skordýr.7,8
Lirfan er ekki eins staðbundin og
bjallan og fer meira um í ætisleit.8
Bjallan lifir í skjóli undir steinum,
föllnum laufblöðum og berki trjá-
plantna í görðum og ræktarlandi og
yfir vetrartímann í viðardrumbum,
jarðvegi eða jafnvel í híbýlum
manna.1,9
Útbreiðsla
Tegundin er þekkt í tempruðu
loftslagi í Vestur- og Mið-Evrópu.
Útbreiðslan nær suður til Norður-
Spánar, austur til Moskvu9 og vestur
til Norður-Ameríku og Kanada.10
Dr. Erling Ólafsson skordýrafræð-
ingur bar fyrst kennsl á tegundina í
Hveragerði árið 1999. Síðan hefur
hún einnig fundist hjá plöntusala
í Reykjavík og á nokkrum stöðum í
vesturbæ Reykjavíkur, sem jafnframt
eru nyrstu fundarstaðir bjöllunnar í
heiminum.
Sýnataka
Búsvæðaval og breytingar á fjölda
varmasmiða var rannsakaður í
Hveragerði á tímabilinu 24. maí
– 17. september 2005. Valin voru
sjö ólík búsvæði: barrskógur, lauf-
skógur, hverasvæði, lúpínubreiða,
ræktaður garður, gamalt tún í
órækt (Vorsabær, utan við Hvera-
gerðisbæ) og óræktað svæði við
gróðurhús. Dýrin voru veidd með
fallgildrum sem tæmdar voru á
um það bil tveggja vikna fresti.
Bjöllur voru taldar en lirfur bæði
taldar og lengdarmældar.
2. mynd. Varmasmiðslirfa sem fannst í Hveragerði sumarið 2005. – A ground beetle’s larva found in Hveragerði in the summer of 2005.
Ljósm./Photo: Gísli Már Gíslason, 26.02.2008.