Ársrit um starfsendurhæfingu - 2021, Qupperneq 69

VIRK
Algengt er að hugræn færni (e. cognitive
functions) breytist og fólk lýsir minnis- og
athyglisvanda, erfiðleikum með að ná utan
um flókna hluti og hægara hugarstarfi en
áður2,3. Í ICD-11 kemur einnig fram að
ákveðnar raskanir séu undanskildar (e.
exclusion), svo ef slíkar greiningar eiga
betur við vanda viðkomandi þá mögulega
er flokkunin á kulnun ekki viðeigandi.
Þessar raskanir eru; Aðlögunarröskun (e.
adjustment disorder (6B43)), raskanir
tengdar streitu (e. disorders specifically
associated with stress (6B40-6B4Z)),
kvíði eða óttatengdar raskanir (e. anxiety
or fear-related disorders (6B00-6B0Z)) og
lyndisraskanir (e. mood disorders (6A60-
6A8Z))1.
Í ársriti VIRK 2020 er fjallað ítarlega um
ofangreinda skilgreiningu, flokkunarkerfi
WHO og helstu breytingar sem nú er verið
að gera á skilgreiningunni4. Þegar vísað er
til kulnunar hér eftir er því verið að fjalla um
hana sem kulnun í starfi.
sem verkefnastjóra að aðlaga verklag VIRK
að nýrri skilgreiningu WHO, móta farveg
þessara mála í starfsendurhæfingu, skoða
hvernig við tryggjum að einstaklingur fái
viðeigandi þjónustu á réttum tíma, afla
upplýsinga um hópinn miðað við nýja
skilgreiningu og dýpka þar með þekkingu á
málefninu.
Ljóst er að um flókið fyrirbæri er að ræða
og enn er mörgum spurningum ósvarað.
Athyglisvert væri að ná betur utan um þann
hóp sem leitar til VIRK vegna kulnunar
í starfi, skoða nánar hvað einkennir
hann og hvernig best er að veita honum
þjónustu. Í framhaldinu væri áhugavert
að skoða hvort hægt sé að bera kennsl á
helstu viðvörunarflögg sem einstaklingar
og vinnustaðurinn gætu verið vakandi fyrir
og þá hvenær þessi einkenni gera vart við
sig í vinnu. Einnig er því velt upp hvort
raunhæft sé að gera greinarmun á streitu í
vinnu og einkalífi og hversu vel er hægt að
greina á milli kulnunar í starfi og annars
heilsufarsvanda. Þarna kemur að gríðarlega
samkvæmt Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni.
Sjáum við fram á öflugt rannsóknarstarf
og að aukin þekking muni skila sér bæði
á vinnumarkaðinn og út í samfélagið
sjálft. Með þeim breytingum sem nú
verða á skilgreiningu WHO á kulnun eru
vinnustaðirnir kallaðir með beinum hætti að
borðinu. Í framhaldinu er því þarft að skerpa
á hver sú aðkoma ætti að vera þannig að
hún sé bæði einstaklingum og vinnustöðum
til hagsbóta. Aðkoman þarf ávallt að vera á
réttum forsendum og þannig að báðir aðilar
hafi í raun með vandann að gera.
Nú nýlega var sett á laggirnar formlegt
rannsóknasamstarf VIRK og Háskólans í
Reykjavík varðandi kulnun í starfi. Er ætlunin
að efla enn frekar rannsóknir á heilkenninu
og leitast við að svara þeim fjölmörgu
spurningum sem enn vantar svör við. Þetta
samstarf er hugsað sem upphaf rannsókna
og þróunar á málefninu hérlendis en ekki
síður sem mikilvægur vettvangur aðkomu
ýmissa aðila er málið getur varðað.
mikilvægu atriði. Til þess að geta komið til
móts við einstaklinga og aðstoða með þann
vanda sem hefur áhrif á vinnufærni þarf að
kortleggja vel undirliggjandi heilsufarsvanda,
hvað hindrar og síðast en ekki síst hvar
styrkleikar einstaklingsins liggja.
Í kjölfarið að finna árangursríkar leiðir til
að aðstoða. Með því að veita viðeigandi
þjónustu á réttum tímapunkti er verið að
draga úr líkunum á því að vandinn verði
jafnvel alvarlegri. Í sumum tilfellum er
vinnan verndandi þáttur ef álag og streita er
á öðrum sviðum lífsins. Þá þarf að skoða vel
hvort hægt sé að bregðast við þeim vanda
sem er til staðar með öðrum hætti heldur en
að ráðleggja fjarveru fólks af vinnumarkaði.
Að því sögðu er ávallt litið til þess að þarfir
einstaklinga sem leita til VIRK geta verið
gríðarlega mismunandi.
Samstarf við Háskólann í
Reykjavík
Í ljósi margra ósvaraðra spurninga er mikil-
vægt að ná vel utan um heilkennið sem kallast
kulnun og er nú skilgreint á þennan hátt
Heimildir
1. World Health Organization (2019).
International statistical classification of
diseases and related health problems
(11th ed.). Sjá á síðu: https://icd.who.int/
2. Ellbin, S., Engen, N., Jonsdottir, I.H. &
Nordlund, A.I.K. (2018). Assessment
of cognitive function in patients with
stress-related exhaustion using the
Cognitive Assessment Battery (CAB),
Journal of clinical and experimental
neuropsychology, 40(6), 567-575.

3. Kulikowski, K. (2020): Cognitive
abilities - a new direction in burnout
research, European Journal of Work
and Organizational Psychology, DOI:
10.1080/1359432X.2020.1841284
4. Berglind Stefánsdóttir (2020).
Skilgreining á kulnun samkvæmt
Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni (WHO).
Ársrit VIRK um starfsendurhæfingu
(2020), 70-71.
Inntaka Gagnaöflun Aðstoð Þekkingaröflunog miðlun
Áhrif á
umhverfi og
samfélag
Þróunarverkefni VIRK
Haustið 2020 var sett af stað þróunar-
verkefni innan VIRK tengt kulnun og
undirrituðum var falin verkefnastjórn þess.
Markmið verkefnisins er að byggja upp
dýpri þekkingu á fyrirbærinu kulnun í starfi
líkt og Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (WHO)
skilgreinir það og lýst hefur verið hér að ofan.
Nýja skilgreiningin og skarpari viðmið kalla
á breytta verkferla og aðlögun á starfsemi
VIRK þegar kemur að þessum vanda.
Almennt séð er hugtakið kulnun gjarnan
notað í víðri merkingu líkt og áður var gert
í flokkunarkerfinu sem uppfærð útgáfa mun
leysa af hólmi. Því er orðið enn mikilvægra
að skoða vel hvort aðstæður og álag í vinnu
hafi áhrif eða hvort vandinn sé betur skýrður
á annan hátt.
Þróunarverkefnið hófst á sama tíma og
ákveðnar innanhússbreytingar áttu sér
stað innan VIRK. Breytingarnar fólu í
sér tilurð þriggja nýrra og þverfaglegra
teyma sem meðal annars halda utan um
afgreiðslu beiðna sem berast til VIRK.
Kulnunarverkefnið fellur undir eitt þessara
teyma og í dag eru helstu verkefni okkar
69virk.is