Fréttablaðið - 05.06.2021, Blaðsíða 32

Brim hefur vaxið jafnt og
þétt í yfir þrjá áratugi, ræður
yfir meiri aflaheimildum en
önnur fyrirtæki og er stærsta
sjávarútvegsfyrirtækið hér
á landi – samt er það ekki
á lista yfir tuttugu stærstu
fyrirtæki á Íslandi.
Ekkert fyrirtæki hefur fjárfest
meira í aflaheimildum á Íslands-
miðum en Brim hf. í Reykjavík og
er það stærsta sjávarútvegsfyrir-
tækið á Íslandi. Núna fær félagið
úthlutað aflamarki í þorskígildum
sem nemur um 12% af heildarút-
hlutun veiðiheimilda á Íslandi og
er það leyfilegt hámark. Þrátt fyrir
mikilvægi sjávarútvegs í íslensku
efnahags- og atvinnulífi er fyrir-
tækið langt frá því að vera í hópi
allra stærstu fyrirtækja á Íslandi.
Í upphafi árs 2020 var Brim í 22.
sæti yfir stærstu fyrirtæki landsins
samkvæmt árlegri samantekt
Frjálsrar verslunar. Velta félags-
ins á árinu 2019 nam um 37,2
milljörðum króna og var um 22%
af veltu Icelandair, sem líkt og
Brim starfar á alþjóðamarkaði, og
um þriðjungur af veltu Haga sem
aðeins starfar á heimamarkaði.
Hins vegar var Brim tíundi stærsti
launagreiðandinn á landinu og
greiddi samtals 8,7 milljarða króna
í laun á því ári.
Íslensk fyrirtæki í sjávarútvegi
sækja á alþjóðamarkaði þar sem
samkeppni er vaxandi og hörð. Þar
er Brim lítið fyrirtæki. Á alþjóða-
markaði velta 13 stærstu fyrirtæk-
in hvert um sig meira en öll íslensk
sjávarútvegsfyrirtæki til samans
og þau allra stærstu nærri fimm-
falt á við íslenskan útveg. Hlutur
Íslendinga hefur minnkað hin
síðari ár vegna gríðarlegs vaxtar
í fiskeldi og er hlutdeild þeirra í
verðmætum talið nú innan við
1,4% af heimsmarkaði. „Brim er því
í þeirri athyglisverðu stöðu að vera
í senn stórt fyrirtæki í íslenskum
sjávarútvegi, miðlungsfyrirtæki
í íslensku atvinnulífi og agnar-
lítið seiði á heimsmarkaði fyrir
sjávarafurðir,“ segir Guðmundur
Kristjánsson, forstjóri félagsins.
Dreift eignarhald og gagnsæi
Í um áratug eða þar til á þessu ári
var Brim eina sjávarútvegsfyrir-
tækið sem var í almenningseign og
skráð á markað. Í dag eru hluthafar
yfir 1.000 og þar á meðal lífeyris-
sjóðir með tugþúsundir aðildar-
félaga. Brim hefur lagt metnað sinn
í að upplýsa hluthafa og almenn-
ing um starfsemi félagsins og birtir
á ári hverju fjárhagsuppgjör og
skýrslu um samfélags- og umhverf-
ismál. Þar má greina með gagn-
sæjum hætti alla mikilvægustu
þættina í starfi félagsins. Brim var
fyrst íslenskra sjávarútvegsfyrir-
tækja til að birta umhverfisskýrslu
og hlaut félagið Umhverfisverð-
laun atvinnulífsins árið 2019.
Markviss vöxtur
Brim hefur aukið jafnt og þétt við
aflaheimildir sínar í um þrjá-
tíu ár. Grandi, sem var forveri
Brims og varð til við sameiningu
Bæjarútgerðar Reykjavíkur og
Ísbjarnarins, var eitt fjölmargra
fyrirtækja í sjávarútvegi á Íslandi
síðasta áratug 20. aldar sem átti í
rekstrarerfiðleikum vegna þess að
afkastageta veiðiskipa og vinnslu-
stöðva var langt umfram heimildir
til veiða. Óheft og alltof mikil veiði
áratuganna á undan hafði leitt til
hnignunar veiðistofna og offjár-
festinga í greininni. Komið var
að skuldadögum. Til þess að eiga
framtíð varð félagið að stækka og
bæta við sig aflaheimildum. Þá tók
fyrirtækið stefnumótandi ákvörð-
un um að stækka með því að kaupa
aflaheimildir. Var því fylgt eftir
með kaupum á Haraldi Böðvars-
syni á Akranesi, með kaupum og
samruna við önnur fyrirtæki á
borð við Tanga á Vopnafirði, Svan
og Ögurvík í Reykjavík og Kambi í
Hafnarfirði og einnig með beinum
kaupum á veiðiheimildum.
Botnfiskur
Í helstu botnsjávartegundunum
hefur Brim bætt við sig aflaheim-
ildum í stórum áföngum (sbr. Graf
1). Fyrst aukast heimildir í öllum
tegundum árið 2004 þegar félagið
rann saman við HB á Akranesi og
Tanga á Vopnafirði. Síðan aukast
heimildir í þorski, ýsu og ufsa á
árunum 2016, 2018 og 2020 þegar
Brim festi kaup á fyrirtækjunum
Hafnarnesi, Ögurvík og Kambi
(sbr. Tafla 1). Að auki eru tilfærslur
á milli tegunda flest árin eins
og sjá má þegar félagið minnkar
við sig í karfa og grálúðu og þá í
skiptum fyrir heimildir í öðrum
tegundum.
Tafla 1
Helstu sameiningar og kaup á
fyrirtækjum og af laheimildum
í botnfiski
n Hraðfrystistöðin í Reykjavík
1990.
n Venus 2001
n HB á Akranesi 2004
n Tangi Vopnafirði 2004
n Hafnarnes 2016
n Ögurvík 2018
n Kambur 2020
Uppsjávartegundir
Fram að aldamótum átti forveri
Brims engar aflaheimildir í upp-
sjávartegundum öðrum en loðnu
og voru þær frekar litlar (sbr. Graf
2). Á þessu urðu miklar breyt-
ingar 2004 þegar félagið keypti
HB á Akranesi, Tanga og Svan og
umtalsverðan loðnukvóta af Festi
(sbr. Tafla 2). Þá margfölduðust
heimildir úr um 2,5% af heildarút-
hlutun í um 18% af loðnu og 11%
í síld. Þá fékk félagið verulega
hlutdeild í norsk-íslensku síldinni
og kolmunna og síðan í makríl
þegar hún var gefin út fyrir þremur
árum.
Tafla 2
Helstu sameiningar og kaup á
fyrirtækjum og af laheimildum
í uppsjávarfiski
n Faxamjöl, stofnað 1992
n HB á Akranesi 2004
n Festi 2004 (loðnukvóti)
n Tangi Vopnafirði 2004
n Svanur 2004
Kaup á aflaheimildum og
sameiningar félaga og yfirtökur
á síðustu áratugum hafa kostað
Brim verulega fjármuni. Í efna-
hagsreikningi fyrir 2020 kemur
fram að aflaheimildir er lang-
stærsta einstaka eign félagsins en
heildareignir eru 111,6 milljarðar
króna miðað við núverandi gengi
evrunnar. „Þar af eru aflaheimildir
að kaupverði um 45 milljarðar
króna í samanburði við fiskiskip
og búnað að fjárhæð um 22 millj-
arðar króna ,“ segir Guðmundur.
„Aflaheimildirnar skipta Brim því
verulegu máli og hefur sú stefna
félagsins undanfarna áratugi að
auka markvisst við þær skilað sér
í vexti félagsins og auknum fjár-
hagslegum styrk,“ segir hann.
Af hverju skiptir stærðin máli?
Markmið laga um fiskveiði-
stjórnun er að stuðla að verndun
nytjastofna og hagkvæmri nýtingu
þeirra og tryggja með því trausta
atvinnu og byggð í landinu. „Frá
því lögin voru sett hefur gríðarleg
hagræðing átt sér stað í greininni
vegna þess að fyrirtæki hafa sam-
einast og rekstrareiningar eins og
skip og vinnslur hafa stækkað og
aukið til muna afkastagetu með
nýtingu nýjustu tækni á hverjum
tíma, bæði vélbúnaðar og hugbún-
aðar,“ segir Guðmundur. „Langflest
fyrirtæki í sjávarútvegi eru í dag
að skila arði sem meðal annars
skilar sér í fjárfestingum þeirra og
öflugri atvinnustarfsemi víða um
land en sjávarútvegurinn er helsti
máttarstólpinn í atvinnulífi á
landsbyggðinni. Þá eru fyrirtæki í
greininni að greiða góð laun og eru
meðallaun í greininni að jafnaði
hærri en í öðrum atvinnugreinum
á Íslandi, sérstaklega ef horft er til
annarra greina á landsbyggðinni.“
Hagræðing, aukin arðsemi,
meiri gæði – lægra kolefnisspor
Hagræðing síðustu áratuga hefur
leitt til þess að fyrirtæki eins og
Brim eru stærri og öflugri, þau
eru arðsamari, sjálfbærni hefur
aukist, afrakstur auðlindar hefur
aukist þar sem verðmætin sem hún
skapar hefur aukist.
En hvernig gerist það að auknar
af laheimildir og þar með stærð
fyrirtækisins hafa margvísleg
jákvæð áhrif á starfsemi sjávarút-
vegsfyrirtækja?
„Mestu skiptir að með auknum
aflaheimildum getur útgerðin
skipulagt veiðar betur og nýtt
betur skip sín og annan dýran
búnað og lækkað kostnað við að
sækja hvert tonn af fiski og minnk-
að jafnframt brennslu á eldsneyti
og þar með kolefnissporið,“ svarar
Guðmundur. Frá árinu 2005 hefur
eldsneytisnotkun fiskiskipa Brims
dregist saman um þriðjung á sama
tíma og veiði hefur aukist. Á sama
hátt verður vinnslan á afurðum
hagkvæmari því með meiri afla
nýtist betur fjárfesting í hátækni-
búnaði vinnsluhúsanna. Fyrir
um 25 árum og áður en Brim hóf
að auka markvisst við sig afla-
heimildir var algengt að vinna félli
niður í fiskiðjuverinu í einhverja
daga í mánuði hverjum, sérstak-
lega á veturna. Því fylgdi augljóst
óhagræði fyrir fyrirtækið og óör-
yggi fyrir starfsfólk og tekjutap.
„Aukin hagræðing og arðsemi
skilar sér síðan áfram með marg-
víslegum jákvæðum hætti eins og
getu til að laða að gott starfsfólk
vegna góðra launa, fjárfestingum
í nýjum búnaði og tækjum sem
skilar sér í aukinni sjálfbærni og
enn lægra kolefnisspori, meira
öryggi, meiri gæðum vörunnar og
enn meiri áreiðanleika í afhend-
ingu á vörum til viðskiptavina,“
segir Guðmundur enn fremur.
Samkeppnishæfnin eykst
99% af öllum framleiðsluvörum
íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja
eru seld á alþjóðlegum mörkuðum.
Guðmundur segir að í þeirri bar-
áttu þurfi íslensk sjávarútvegsfyr-
irtæki að vera samkeppnishæf við
öflug og alþjóðleg risafyrirtæki.
Stærð fyrirtækja í sjávarútvegi
gerir þau hæfari til samkeppni.
Öruggur aðgangur að villtum fiski
eykur gæði vinnslunnar og tryggir
framboð og afhendingu á vörum.
Hann segir að í dag auki það jafn-
framt samkeppnishæfni að veiðar
séu sjálfbærar og kolefnisspor, lítið
eins og áður hefur verið nefnt, en
kolefnissporið í íslenskum sjávar-
Stærðin eykur arðsemi og
sjálfbærni og bætir afrakstur
Botnfiskur Graf 1
Uppsjávartegundir Graf 2
n 1991 n 1996 n 2001 n 2006 n 2011 n 2016 n 2021
n 1991 n 1996 n 2001 n 2006 n 2011 n 2016 n 2021
Þorskur Ýsa Ufsi Karfi/Gullkarfi Grálúða
Loðna Síld Norsk-íslensk síld Kolmunni Makríll
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
4 kynningarblað 5. júní 2021 LAUGARDAGURSjómannadagurinn