Morgunblaðið - 25.02.2021, Qupperneq 42

42 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. FEBRÚAR 2021
SÓLGLERAUGU
frá Aspinal of London
LAUGAVEGI 24 - REYKJAVÍK - S. 552
SKIPAGÖTU 7 - AKUREYRI - S. 462 4646
L A U G A V E G U R 9 1
North Face M PeakFrontier JKT
Nú kr. 19.995.-
Kr. 39.990.-
OUTLET
á merkjavörum
50%
AFSLÁTTUR
EMMA Dúnjakki
Nú kr. 7.995.-
Kr. 15.990.-
ERIK Dúnjakki
Nú kr. 7.995.-
Kr. 15.990.-
ASOLO SHIVER Dömu
Nú kr. 9.995.-
Kr. 19.990.-
Sérstaða VR á vinnu-
markaði er mikil. Ekki
aðeins er félagið fjöl-
mennasta stéttarfélag
landsins með nálægt 40
þúsund félagsmenn.
VR-félagar mynda afar
breiðan hóp launafólks
sem spannar nánast öll
þrep vinnumarkaðarins
í launum og menntun.
Þessi mikla stærð og
breidd gerir að verkum
að VR er í einstakri aðstöðu til að
gegna mikilvægasta hlutverki sínu af
krafti – að berjast fyrir bættum laun-
um og kjörum félagsmanna sinna.
Þessu afli hefur VR beitt með afar
góðum árangri í þágu allra fé-
lagsmanna í gegnum tíðina. Um það
ber launaþróun hjá VR-félögum, sér-
staklega undanfarin 20 ár, glöggt
vitni.
Takmarkaðir samstarfsfletir
Aukið samstarf VR við Eflingu
hefur þess vegna vakið nokkra at-
hygli. Sérstaða Eflingar er einnig
mikil en af allt öðrum toga en hjá VR,
enda eru lykilverkefni Eflingar með
nokkuð öðru sniði. Lágt launastig, fé-
lagsleg undirboð, veik samnings-
staða erlends vinnuafls og launa-
þjófnaður. Verkefnin eru brýn og
samstaða um mikilvægi þeirra skipt-
ir miklu með tilliti til heildarhags-
muna launafólks. Mikið lengra ná þó
samstarfsfletir, sameiginlegir hags-
munir, þessara tveggja gamalgrónu
félaga ekki.
Með sífellt nánara samstarfi við
Eflingu hefur VR, undir forystu nú-
verandi formanns, verið að fjarlægj-
ast meginhlutverk félagsins; að berj-
ast fyrir bættum
launum og kjörum allra
VR-félaga. Þessi blinda
á hagsmuni fé-
lagsmanna VR, um-
bjóðenda sinna, náði há-
marki í síðustu
kjarasamningagerð,
þegar formaðurinn rauf
samstöðuna innan ASÍ
og myndaði bandalag
við Eflingu og Verka-
lýðsfélag Akraness um
pólitísk hugðarefni sín í
lífeyrissjóða- og verð-
tryggingarmálum. „Arðrán“, „ráð-
andi valdastétt“ og önnur sósíalísk
slagorð hjá Eflingarforystunni eru
ekki hugtök sem VR hefur tileinkað
sér í kjarabaráttunni.
VR eða Vefling?
Við sem erum ósátt við þessa fram-
göngu hljótum því að spyrja til
hvers? Hvaða tilgangi þjónar það í
raun að rugla saman reytum VR og
Eflingar? Er það tilviljun að VR hef-
ur samhliða þessari þróun verið að
gefa eftir í kjarabaráttunni? Það
skásta sem gæti mögulega komið út
úr þessu óálitlega samstarfi væri
samsuða gerólíkra hagsmuna – ein-
hvers konar Vefling.
VR og Efling verða
að Veflingu
Eftir Helgu Guð-
rúnu Jónasdóttur
» Sérstaða Eflingar
er einnig mikil
en af allt öðrum toga
en hjá VR, enda eru
lykilverkefni Eflingar
með nokkuð öðru sniði.
Helga Guðrún
Jónasdóttir
Höfundur er stjórnmála- og fjöl-
miðlafr. og er í formannskjöri VR.
hgjonasdottir@gmail.com
Í ágætri Morg-
unblaðsgrein 23. febr-
úar sl. velti Hjörleifur
Guttormsson fram
mikilvægri spurningu:
„Hver er stefna
stjórnmálaflokkanna í
meginmálum?“ Eina
athugasemd mín við
grein Hjörleifs er sú
að ég tel að tilvísun
hans í grein mína
„Kreppa lýðræðisins?“ hefði mátt
vera nákvæmari. Ég tel ekki að
þjóðin hafi með EES-samningnum
gefið frá sér mikilvæg stjórntæki í
eigin málum, heldur að meirihluti
Alþingis hafi við innleiðingu þriðja
orkupakka ESB sleppt höndunum
af umræddum stjórntækjum með
því að misvirða í framkvæmd þá
fyrirvara sem settir voru í EES-
samninginn af hálfu þjóðarinnar –
og voru raunar forsenda þess að
Íslendingar gerðust aðilar að
EES-samstarfinu. Hjörleifur á
þakkir skildar fyrir grein sína að
öðru leyti og þá ekki síst fyrir að
draga athygli að því hvernig stað-
ið var að innleiðingu þriðja orku-
pakkans í Noregi, en mál um það
efni bíður nú úrlausnar í Hæsta-
rétti Noregs. Ástæða er einnig til
að þakka ritstjóra Morgunblaðsins
fyrir þétt aðhald gagnvart Alþingi
í þessu tilliti, sbr. nú síðast leiðara
Morgunblaðsins 17. febrúar sl. þar
sem varað var við því að „glanna-
leg framganga veiklyndra stjórn-
málamanna höggvi ekki á mik-
ilvægasta þráðinn“, þ.e. hinn
lýðræðislega þráð sem tengir
borgarana við valdið og á að
tryggja að valdhafar svari til
ábyrgðar gagnvart borgurunum.
Hjörleifur Guttormsson og
Davíð Oddsson eru vissulega
greindir og reynslumiklir menn,
sem hafa mikla yfirsýn yfir hið
pólitíska landslag. En hvað veldur
þögn annarra, þar á meðal fjöl-
miðla, um þetta alvarlega mál? Er
umræða um veika stöðu íslensks
lýðræðis of flókin fyrir þjóð sem
vill þó kenna sig við lýðræðislegt
stjórnarfar? Getur verið að í landi
þar sem enginn skortur er á fólki
„með sterka réttlætiskennd“, sem
er ófeimið við að tjá
skoðanir sínar á öllu
milli himins og jarðar,
sé lýðræðið sjálft í
einhverjum skilningi
of flókið viðfangsefni
til að það veki áhuga?
Breski sagnfræðing-
urinn og rithöfund-
urinn C. Northcote
Parkinson hélt því
fram, í gríni og al-
vöru, að sá tími sem
varið er í umfjöllun
um mál á stjórn-
arfundum sé í öfugu hlutfalli við
vandann sem við er að fást. Sem
dæmi nefndi hann að ákvörðun um
hvort byggja ætti kjarnaofn gæti
tekið nokkrar mínútur, en sömu
menn gætu svo rætt í hálftíma um
hönnun reiðhjólaskýlis og kostnað
slíkrar byggingar. Munurinn er sá
að menn vita hvað reiðhjólaskýli
er.
Vörn gegn ofríki
Lýðræðið verður ekki til af
sjálfu sér og lýðræðið viðheldur
sér ekki sjálft. Lýðræðið þrífst
ekki án virkrar starfsemi frjálsra
félagasamtaka. Þess vegna er eitt
af því fyrsta sem alræðisstjórnir
gera að banna hvers kyns fé-
lagsstarfsemi sem stjórnvöld hafa
ekki fullt forræði á. Þetta birtist
skýrlega þegar kommúnistar náðu
völdum í Austur-Evrópu. Sem inn-
anríkisráðherra í kommúnista-
stjórn Rákosi í Ungverjalandi
(1947-1956) stöðvaði János Kádár
árið 1948 starfsemi 5.000 slíkra fé-
laga á innan við 12 mánuðum.
Engin félagsstarfsemi var óhult:
Kórar, lúðrasveitir, skátastarf,
leshópar, einkaskólar, leikfélög,
gönguhópar, kirkjufélög, hjálp-
arsamtök, bókasöfn, vínsmökk-
unarhátíðir, málfundafélög, veiði-
félög o.fl.
Eftir fall kommúnismans í Aust-
ur-Evrópu voru fræðimenn og
stjórnmálamenn sammála um það
að besta vörnin gegn alræði væri
borgaralegt samfélag, þar sem fé-
lagsstarfsemi, kirkjur, tónlist-
arklúbbar o.fl. gætu starfað óá-
reitt og blómstrað með virkri
þátttöku almennings. Á sama tíma
stóðu Vestur-Evrópuríkin frammi
fyrir því að slíkt starf dróst sam-
an, samhliða stöðugt dvínandi
samfélagslegu trausti og óskýrri
sýn á það sem kenna mætti við
þjóðfélagslegan tilgang.
Á tímum kórónuveirunnar hefur
tvennt gerst samhliða: Fé-
lagsstarfsemi hefur verið lömuð á
sama tíma og stjórnvöld á Vest-
urlöndum hafa gripið til harðra
aðgerða sem vísbendingar eru um
að hafi verið úr hófi miðað við
hættuna sem veiran skapaði. Fyr-
irmynd þessara aðgerða var sótt
til alræðisríkisins Kína og hafa má
raunverulegar áhyggjur af því for-
dæmi sem hér hefur skapast og
hvort með þessu sé í reynd búið
að plægja akur harðstjórnar til
framtíðar litið. Í lýðfrjálsum ríkj-
um hlýtur það að vera meg-
inmarkmið stjórnvalda að verja
frelsi borgaranna til að haga dag-
legu lífi án ónauðsynlegra afskipta
yfirvalda. Við kjósum ekki stjórn-
málamenn í þeim tilgangi að þeir
fari að leika hlutverk foreldra sem
koma fram við okkur eins og börn,
eða hvað? Íslendingar hafa heldur
aldrei formlega kosið að lúta sér-
fræðingastjórn í reynd. Í því ljósi
má velta því fyrir sér hvers vegna
haldið er áfram að fyrirskipa fólki
að ganga með grímur, jafnvel þótt
engin kórónuveirusmit greinist í
landinu. Hvað varð um það meg-
inviðmið laganna að menn taki
ábyrgð á eigin orðum og gerðum –
og njóti frelsis í samræmi við þá
ábyrgð? Ef viðmið reglusetningar
er orðið að forða fólki frá þessari
ábyrgð er eins gott að menn séu
meðvitaðir um það frelsisframsal
sem óhjákvæmilega fylgir með í
slíkum kaupum.
Lokaorð
Lýðræðið tryggir ekki velsæld
og velgengni. Það forðar okkur
ekki frá mistökum eða frá veik-
leikum okkar sjálfra. En það er
aðeins með því að taka ábyrgð
sem menn geta gert tilkall til
frelsis. Aðeins með því að stjórna
sjálfri sér lærir manneskjan slíka
stjórnun. Og það er aðeins með
því að fá að taka ábyrgð sem mað-
urinn lærir hvers ábyrgðin krefst.
Hið sama hlýtur að gilda um þjóð-
ir. Að stjórna með lýðræði er eins
og að sigla skipi á opnu hafi.
Stefnuna þarf sífellt að vera að
leiðrétta til að viðhalda réttri átt.
Vindar, öldur og straumar bera
skipið af leið, en áhöfnin þarf að
halda vöku sinni. Þessi myndlíking
ætti að vekja okkur til auðmýktar
og hógværðar gagnvart verkefn-
inu.
Lýðræðið þjónar engri þjóð sem
ekki er tilbúin að þjóna því. Lýð-
ræðið kemur ekki utan frá eða of-
an frá eins og fyrir galdra. Þjóð
sem vill búa við lýðræðislegt
stjórnarfar verður sjálf að halda
fundi, nýta tjáningarfelsið, fé-
lagafrelsið o.fl. Það birtist ekki
sjálfkrafa hjá neinni þjóð sem ekki
hefur undirbúið jarðveginn sjálf
og sem ekki er tilbúin að axla
ábyrgð á framkvæmd þess.
Kjarnaofnar og hjólaskýli
Eftir Arnar Þór
Jónsson » Lýðræðið verður
ekki til af sjálfu sér
og lýðræðið viðheldur
sér ekki sjálft
Arnar Þór Jónsson
Höfundur er héraðsdómari.
Atvinna