Þjóðmál - 01.09.2017, Blaðsíða 89

ÞJÓÐMÁL Hausthefti 2017 87
kommúnistaríkja ykju Sovétmenn framlag
sitt til hermála og vopnabúnaðar stórum.
Sovétmenn hefðu því í engu látið af
heimsvaldastefnu sinni. Hann sagði þá samt
sem áður ekki svo óraunsæja að halda að þeir
gætu náð beinum yfirráðum yfir fleiri ríkjum.
„Þeir eru raunsærri en svo. Þeir vita hins
vegar, að þegar til lengdar lætur er drýgst
að reyna að ná sem mestum áhrifum í sem
flestum löndum. Þeir sækjast eftir því að ein-
angra Bandaríkin og liður í því er að einangra
Evrópu og ná þar sem víðtækustum áhrifum.
Afskipti þeirra af málum í Mið-Austurlöndum
eru liðir í þessari áætlun og sama er að segja
um afskipti þeirra af málum í Suðaustur-Asíu.
Nákvæmlega það sem sama er nú að gerast í
Afríki. Í Úganda situr Idi Amin. Þennan mann
styðja Sovétríkin með því að senda honum
vopn. Þeir gera það ekki af því að þeir séu
hlynntir stefnu hans, heldur af því að þeir
vilja ná áhrifum í Úganda og gera landið háð
Sovétríkjunum.“
Alls sátu 300 fulltrúar þingið í Reykjavík, en
yfirskrift þess var How to meet the growing
threat. Karl Mommer var forseti ATA á þessum
tíma, en hann var fyrrverandi þingmaður
Sósíaldemókrata í Vestur-Þýskalandi. Rostow
hafði verið forseti samtakanna 1973–1976, en
var einn þriggja varaforseta þeirra þegar hér
var komið sögu. Meðal ræðumanna á þing-
inu voru, auk Guðmundar og Mommer, þeir
Geir Hallgrímsson forsætisráðherra, Joseph
Luns framkvæmdastjóri NATO, og H.F. Zeiner
Gundersen, hershöfðingi í her Noregs, og
formaður hermálanefndar NATO. Í setningar-
ræðu sinni gat Guðmundur þess að Joseph
Luns og ýmsir framámenn Atlantshafsbanda-
lagsins hefðu gegnt lykilhlutverki við lausn
fiskveiðideilunnar við Breta.
Hann tæpti einnig á stöðu Íslands í ræðu sinni:
„In a way Iceland is in a unique situation as a
member of NATO. Iceland is by far the smallest
nation within the organisation, the country has
a very strategic location guarding the gateways
to the Atlantic, it has no national defence of its
own and there is a rather strong anti-NATO
faction among certain groups in Iceland.“
Ríkisstjórnir bandalagsþjóða NATO gátu
átt óhægt um vik að blanda sér í deilumál
tveggja aðildarríkja eins og gerðist í land-
helgisdeilunni. Aftur á móti gátu Samtök
hins almenna borgara þá komið að góðum
notum. ATA hafði áður beitt sér í deilum
Grikkja og Tyrkja og síðar enn frekar í þorska-
stríðunum á áttunda áratugnum eins og áður
var rakið. Ýmis minni háttar ágreiningsmál
höfðu samtökin einnig leyst án þess að það
kæmi upp á yfirborðið.
Í útvarpserindi „Um daginn og veginn“ mánu-
daginn 2. apríl 1979 minntist Guðmundur
þess að 30 ár væru liðin frá stofnun Atlants-
hafsbandalagsins. Með stofnun þess hefði
útþensla Sovétríkjanna í vesturátt verið stöðvuð
og borgarlegt lýðræði, byggt á þjóðlegum
vestrænum hefðum, tryggt í Vestur-Evrópu.
Bandalagið hefði tryggt frið, öryggi og
frelsi á yfirráðasvæði bandalagsríkjanna og
eindregin samstaða þeirra hefði átt ríkan þátt
í að tryggja þennan frið. Ágreiningsmál milli
einstrakra ríkja innan bandalagsins hefðu
verið leyst með þeim hætti að deilendur
hefðu haft sæmd að þegar upp var staðið
og mætti nefna landhelgismálið þar sem
dæmi. „Útfærslan í 200 mílna fiskveiðilög-
sögu árið 1975 var mjög djörf framkvæmd.
Hér var raunverulega um byltingu að ræða
í fiskveiðilögsögumálum alls heimsins, sem
braut í bága við ríkjandi stefnu og skoðanir
flestra þjóða í þessum efnum á þeim tíma.
Hin mikla andstaða erlendis við 200 mílna
útfærsluna þurfti því ekki að koma neinum
á óvart. En án nokkurs vafa hefðu Íslendingar
ekki getað tryggt framgang þessa mikla
hagsmunamáls með jafn skjótum hætti og
raun ber vitni, ef þeir hefðu ekki verið aðilar
að Atlantshafsbandalaginu.“