Syrpa - 01.05.1948, Blaðsíða 9

Dr, BJÖRN SIGFÚSSON :
KVEÐSKAPUR
5. grein um bragfrceði (sbr. 4. gr. í maihefti 1947)
Jónas Hallgrímsson og tvennir fornhœttir
Formsnillin var Jónasi meðtædd, og hættir
tókn myndbreytingum í meðferð hans eigi síður
en ljóðmálið, sem hann endurskóp að nokkru
leyti. Hann var sá, er gat „stein og stál í stuðla
látið falla," eins og Grímur kvað við lát hans.
F.n Jónas átti fyrirmyndir að öllum braghátt-
um sínum. Af Sveinbirni Egilssyni og Hallgrími
Scheving liafði hann fengið jafnfágaðan smekk á
ljóðform Grikkja og Rómverja sem hið förnís-
lenzka. Þessir tvennir fornhættir, hinir suðrænu
og norrænu, léku honum á tungu, en í þriðja
lagi varð hann fyrir miklum áhrifum Heines í
brag og stíl.
Af Jónasi Hallgrímssyni hafa öll íslenzk skáld
lært, síðan hánn var uppi. hvort sem þeim var
gefinn meiri þroski eða minni, og fer því vel að
minnast háttar á sumum kunnustu kvæðum hans
og síðan í næstu greinum þeirra skálda, sem eftir
hann komu. Ur því verður engin kerfisbundin
kennsla í bragfræði, en sitt orðið til skiptis um
hvort, listaratriði og handverkskunnáttu kveð-
skapar.
Konráð Gíslason færði Jónasi eitt sinn draum-
vísu undir forngrískum hætti:
„Landið var fagurt og frítt og fannhvítir
jöklanna tindar,
himinninn lieiður og blár, hafið var skínandi
bjart.“
Þessa \ ísu Konráðs hafði Jónas að stefi kvæðis
síns: ísland, farsældafrón. Hún er léttstígasti part-
ur kvæðisins, því að Jónas verður þungstígur jiar,
þótt hann væri það sjaldan. Orsök þyngslanna í
kvæðinu er lnigsanaval þess. Skáldinu tékst með
viðhöfn- að lýsa fornöldinni og með sögulegri rök-
hyggju að sannfæra menn um hnignunina:
Það er svo bágt að standa í stað, og mönnunum
munar
annaðhvort aftur á bak ellegar nokkuð á feið.
Hvað er þá orðið okkar starf í sex hundruð
sumur?
Höfum við gengið til góðs götuna fram eftir veg?
Viðhöfnin og rökhyggjan verða að mælsku, sem
lyftir þunga háttarins til flugs í huga manns þrátt
íyrir allt. Fáir nema Jónas hafa megnað það svo ;í
íslenzku. Því verður hátturinn aldrei vinsæll né
öðrum beint til fyrirmyndar. En hinn gríski há-
tíðarbragur, sem Jónas samþýðir þessu stórvirki
sínu, er liann lét marka stefnu í upphafi Fjölnis
1835, verður ekki útlendingslegur framar. Hvert
skólabarn, sem lærir kvæðið, kann eftir það að
meta ljóðfegurð, þótt í löngum og þungum brag-
línum sé. Jónas hefur aukið þanþol rímhlustanna
í okkur. Fyrir það vildi ég taka þennan hátt til
dæmis.
Megineinkenni háttarins eru 6 kveður í liverri
braglínu, margar þríkvæðar (þríliðir), en sumar
tvíkvæðar (tvíliðir). Og í jöfnu braglínunum (2.,
4., 6., 8. o. s. frv.) eru stýfðar kveður (stúfliðir,
eins atkvæðis orð) í braglínulok og í braglínu-
miðju fyrir ljóðhvíldina, sem Jiar er. Endarím
er ekkert.
Þessu skyldur er háttur Gunnárshólma:
En hinum megin föstum standa fótum
blásvörtum feldi búin Tindafjöll
og grænu Itelti gyrð á dalamótum.
Með hjálminn skyggnda, hvítri líkan mjöll,
horfa þau yfir heiðarvötnin bláu,
sem falla niður fagran Rangárvöll.
þar sem að una byggðarbýlin smán,
dreifð yfir blómguð tún og grænar grundir.
Við norður rísa Heklu tindar háu.
Svell er á gnípu, eldur geisar undir.
s yrpa
7