Syrpa - 01.05.1948, Blaðsíða 11

nóttina draga á loft, sé ófriðarspá og þess vegna
eigi línan: dró nótt úr sjó — að láta í eyrum eins
og óvæntur vopnakliður. Skáld þarf ekki að kalla
fram slík háttbrigði af ráðnum hug, heldur koma
þau oft, án þess hann viti fyrr en ljóðkennd hans
skapar þau ósjálfrátt.
Einkenni rómantízkunnar eru sterk í þessu
kvæði. Náttúrumyndirnar fífill sofandi í haga,
mús undir mosa, már á báru og stjörnublik yfir
bæjum sofenda og leið skáldsins eru svo látlausar
og unaðslegar, að aldrei var kveðið betur. Seinni
vísan er rómantízkur rökkurdraumur, en skynjun
hins háleita og fjarlæga skín gegnum hina fyrri.
Fjallkonan er sýnd sem völva eða sögudís og
iðkar þess vegna útisetur til að sjá örlög fyrir.
í þann örlagaríka bardaga, sem hún sér út yfir,
en menn eigi, setur skáldið síðan baráttumann-
inn Magnús, sem hann yrkir kviðuna um. Stjörn-
ur skulu loga yfir „leið um nætur skeið.“
bað á ekki við að spyrja, hvort list Jónasar hafi
náð hærra í suðrænunr eða norrænum bragar-
háttum, því að hátt náði hún í hvorum tveggja
og var algerlega samgróin efni því og ljóðkennd,
senr liann vildi birta hverju sinni.
Þó nrá segja þetta: Jónas hefði aldrei náð öll-
um þroska sínunr né ort sunrt það, sem verðnræt-
ast er eftir hann, ef lrann liefði ekki nunrið lönd
lrinnar suðrænu braglistar. Og úr norrænum
lráttunr tókst honum að töfra fram þá list, senr
fáir vissu fyrr, að nróðurmálið ætti efni til.
BJARNI VILHJÁLMSSON, cand. n
ISL
Orðin eru til
Orðið munstur þekkja allir. Flestir renna
þó líklega grun í, að það sé ekki góð íslenzka,
enda er það fremur ungt í nrálinu, konrið til okk-
ar úr dönsku, og má rekja leiðir þess um önnur
mál til latneskrar sagnar monst.ro = ég sýni (sbr.
evrópska orðið demonstration, þar senr stofninn
er sá sami (de- er forskeyti). Málvöndunar-
mönnunr, a. m. k. þeim, er kjósa „hreint“ mál,
hefur orðið lengi verið þyrnir í augum. Orðið
er margrætt, enda þótt sleppt sé öðrunr merking-
unr en þeinr, sem að hannyrðum Iúta, og oft má
sneiða hjá því og þýða það með mismunandi
orðunr íslenzkunr eftir merkingu. En nrörgum
þykir sú lausn vandræðaleg, enda ekki Ireldur
ávallt viðlrlítandi.
Guðmundi heitnum Finnbogasyni var yfirleitt
ekki unr að veita erlendum orðstofnum viðtöku
í tunguna, fyrr en sýnt væri, að hún ætti ekki
efnivið í orð, er jafngilti erlenda orðinu, er unr
var að ræða. Hann mun þó ekki hafa komið auga
á ah'slenzkt orð, er eitt mætti nota um munstur,
heldur tók lrann þann kostinn að dubba nokkuð
upp erlenda orðið og gefa því þannig íslenzkari
svip. Hann gerði úr því mynztur, sem að hljóm
fer mjög nærri erlenda orðinu og jafngildir því
NZKT MÁL
að merkingu, en y-ið og z-an eiga að benda til
þess, að það sé dregið af orðinu mynd. Þetta orð
Guðmundar lrefur undanfarin ár verið notað
nokkuð í riti, en líklega mjög h'tið í tahnáli, og
fæstum mun ljós vera hugsun Guðmundar í orð-
inu, nema þeim sé á Iiana bent. Deila má um,
hversu heppilegt er að draga orðið af orðinu
mynd. Þá ber og að líta á þann ókost orðsins, að
það er mjög vandritað. í því fara saman tveir
höfuðfjendur þeirra, sem ósýnt er um stafsetn-
ingu, en það eru hjúin y og z.
Ég ætla ekki að gera hér neina tilraun til að
búa til nýtt orð, er komið geti í stað erlenda orðs-
ins eða orðmyndar Guðmundar. En mig langar
til að benda lesendum á gamalt íslenzkt orð, sem
notað hefur verið í nákvæmlega sömu merkingu
og umrædd orð. Ég veit ekki til, að það hafi
nokkurn tíma komizt á prent, og áreiðanlega
hefur það ekki verið skráð í orðabækur. Orðið er
útrenna. Ég hef ekki haft spurnir af því nema
hjá gömlu fólki á eða af Austurlandi. En það
nefnir alls konar „munstur“ í vefnaði, prjóni og
tréskurði útrennu. Verður ekki séð, að merkingin
sé á nokkurn hátt frábrugðin merkingu erlenda
orðsins. Einn Austfirðing hef ég heyrt tala um að
s yrpa
9