Saga - 2013, Page 173

notkun ð-sins nokkuð óregluleg, en komst fljótlega í fastar skorður. Notkun
stafsins breiddist hratt út …“ (bls. 36). Hvaða föstu skorður voru þetta?
Hvað vitum við um útbreiðsluna? Er til dæmis ð í öllum handritum frá fjórt-
ándu öld eða héldu einhverjir skrifarar áfram að nota þ eða jafnvel d?
Útleggingunni fylgja vangaveltur höfunda um skriftarform og sú hótfyndni
að það geti „tekið Lundúnatískuna allnokkurn tíma að berast til Íslands“,
sem og að Íslendingar hafi verið „óvenju illa með á nótunum, því einmitt
um það leyti sem þeir ákváðu að tileinka sér þennan enska bókstaf var hann
að hverfa úr ensku ritmáli“ (bls. 40). Engin umræða er um það hvernig staf-
urinn nýttist eða hvernig hann leit út í íslenskum handritum. Engin dæmi
eru sýnd! Ein einasta setning er síðan um endalok ð-s í landinu: „Ð-ið hverf-
ur úr íslenskum handritum á fimmtándu öld eftir tveggja alda viðkomu í rit-
málinu“ (bls. 41). Þetta er óviðunandi ónákvæmni miðað við yfirlýst mark -
mið bókarinnar, og það hefði verið lítið mál að gera betur með því að grípa
niður í umfangsmikla umfjöllun fræðimanna á undanförnum áratugum.
Ekki er stuðst við magnaða úttekt Hreins Benediktssonar frá 1965 á elstu
skrift íslenskri, þar sem ð skipar veglegan sess (Early Icelandic Script.
Reykjavík: Handritastofnun Íslands 1965, bls. 21–22, 34–35, 43–44, 73–74).
Ekki er þess getið að bókstafurinn hefur um árabil nýst handritafræðingum
á borð við Stefán Karlsson, Ólaf Halldórsson, Jón Helgason, Jakob Bene -
diktsson og Peter Foote til aldursgreiningar á skinnbókum, þar sem byggt
er á því að um og eftir miðja fjórtándu öld dragi mjög úr notkun á ð. Í
Jónsbókar hand ritinu AM 350 fol. frá því um 1363 er ð algengara en d og jafn-
vel skrifað ð þar sem d ætti að vera. Ð kemur síðast fyrir í fornbréfum árið
1375 (sjá Jón Helgason, „Ortografien i AM 350 fol.“, Meddelelser fra Norsk
Forening for Sprogvidenskab 1 (1926), bls. 21–22; Islandske originaldi plomer ind-
til 1450. Tekst. Útgefandi Stefán Karlsson. Kaupmannahöfn: Munksgaard
1963, bls. 54–56). Þannig mætti lengur telja og furðulegt að höfundar skuli
ekki hafa borið sig eftir þessum efnivið. Miðað við svo snögga afgreiðslu á
lykilatriði skýtur skökku við skömmu síðar í bókinni, þar sem lesa má heilar
fimm blaðsíður um zetu-málið árin 1974–1978 (bls. 62–66).
2) Fátt er sagt um ð-lausar aldir Íslandssögunnar, frá því um 1400 til
fyrstu áratuga nítjándu aldar, en þó það að Jón Ólafsson úr Grunnavík hafi
skrifað ritgerð um stafsetningu: „Víkur Jón þar að bókstafnum ð og gerir
grein fyrir notkun hans í fornritum, en kemst að þeirri niðurstöðu að engin
ástæða sé til að taka ð upp í íslensku á ný. Átti Jón þó sjálfur eftir að grípa
til ð-sins í skrifum sínum á efri árum“ (bls. 99). Hefði farið vel á því að sýna
dæmi um notkun Jóns á bókstafnum sem hluta af forsögu þess að farið var
að nota hann að nýju. Ekki var Jón heldur svo gamall þegar hann fór að
skrifa ð, því að bókstafurinn kemur fyrir í þýðingu á sögunni af Nikulási
Klím eftir Ludvig Holberg, sem Jón gekk frá árið 1750, þá 44 ára (sjá Ludvig
Holberg, Nikulás Klím. Íslenzk þýðing eftir Jón Ólafsson frá Grunnavík. Útgef-
andi Jón Helgason: Kaupmannahöfn: Hið íslenska fræðafélag 1948, bls. 57
ritdómar 171
Saga vor 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 8.5.2013 12:23 Page 171