Saga - 2019, Qupperneq 45

43
Tilurð þessara skjala má rekja til umdeildra neyðarlaga sem
stjórnvöld ákváðu að setja í árslok 1941 til þess að koma böndum
yfir óstýrilátar unglingsstúlkur. Í kjölfar mikils úlfaþyts sem átti sér
stað eftir opinbera birtingu svonefndrar „ástandsskýrslu“ í helstu
dagblöðum landsins gengu stjórnvöld svo langt að setja bráða birgða -
lög til þess að sporna við „ástandinu“ en samkvæmt stjórnar skránni
er einungis heimilt að setja slík lög af brýnni nauðsyn. Þann 9.
desember 1941 undirritaði ríkisstjóri Íslands bráðabirgðalög nr.
122/1941 um eftirlit með ungmennum o.fl. Samkvæmt lögum þess -
um gátu barnaverndarnefndir og skólanefndir fylgst með ung menn -
um allt til 20 ára aldurs, sem verður að teljast með ólíkindum í ljósi
þess að sjálfræðisaldur miðaðist þá við 16 ár. Þá skyldi stofnaður
sérstakur ungmennadómstóll, skipaður héraðsdómara ásamt tveim ur
fulltrúum völdum af bæja- eða sveitarstjórnum, og heimilt var að
vista ungmenni í allt að þrjú ár á heimilum eða hælum.2
Í meðförum Alþingis vorið 1942 voru gerðar breytingar á lög -
unum sem drógu töluvert úr refsihörku þeirra. Náðu lögin hér eftir
einungis til ungmenna undir 18 ára aldri enda kom skýrt fram í
nefndaráliti að það þætti óviðeigandi að fólk sem komið var á gift -
ingaraldur væri undir eftirliti barnaverndarnefndar. Allsherjarnefnd
þingsins féllst á þá meginhugsun sem lá til grundvallar lögunum
en efaðist um „að lækning þessara meina“ fengist „með ströngum
ráðstöfunum og refsihörku af hálfu hins opinbera“.3 Brynjólfur
Bjarnason formaður Sósíalistaflokksins gekk skrefinu lengra í gagn -
rýni á lögin og vítti ríkisstjórnina harðlega fyrir stjórnar skrár brot
þar sem stjórnarskráin kvæði á um að bráðabirgðalög skyldi ein -
ungis setja er brýna nauðsyn bæri til. Hann fullyrti enn fremur að
siðgæði og menningu væri aldrei hægt að skapa með lögreglu -
aðgerð um.4
Þrátt fyrir andmæli voru bráðabirgðalögin frá 1941 staðfest með
lögum nr. 62/1942. Með gildistöku laganna var lagður grunnur að
verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga varðandi vistun barna utan
heimilis. Ríkisvaldinu var ætlað að sjá um vistun barna með hegð -
unar vandamál sem voru álitin gerendur en sveitarfélögin ráðstöfuðu
börnum sem töldust þolendur vegna erfiðra heimilisaðstæðna, van -
álitamál
2 Stjórnartíðindi 1941 A, bls. 280–281.
3 Alþingistíðindi 1942 A. Þingskjöl með málaskrá, bls. 317–318.
4 „Ráðið til „að bæta siðferði unglinga“ eru lögreglunjósnir og þvingunarvist!“,
Nýtt dagblað 26. febrúar 1942, bls. 3.