Saga - 2019, Side 83

Spyrja má hvernig best væri að lýsa farsældarríki Jóns Sigurðs -
sonar. Í stjórnmálaumræðu samtímans er vel þekkt sú tilhneiging að
leita í skrif Jóns eftir röksemdum, hvort sem um er að ræða einstaka
deiluefni eða almennar umræður um ólíka hugmyndastrauma.
Þannig hefur ímynd Jóns verið dregin fram til að styðja við eða
hafna alþjóðlegu samstarfi á borð við Evrópusambandið og NATO.
Hann hefur verið sagður með og á móti einkavæðingu ríkiseigna og
honum hafa verið gerðar upp skoðanir á Icesave-deilunni svo að
nokkur dæmi séu nefnd. Þær hugmyndir Jóns um ríkisþróun sem
hér eru raktar gefa hins vegar tilefni til að gjalda varhug við að færa
hugmyndastefnur sem þróuðust eftir hans daga og í öðru pólitísku
samhengi upp á Jón og samtímamenn hans. Jón gerði ekki ráð fyrir
lágmarksríki í anda frjálslyndisstefnu sem hefði einkum neikvæðu
hlutverki að gegna við að vernda menn fyrir ágangi hvers annars.
Kannski má halda því fram að hugmyndir Jóns eigi meira skylt við
velferðarríki tuttugustu aldarinnar því að hann leit svo á að ríkið
hefði jákvæðu hlutverki að gegna við að tryggja velferð sérhvers
manns sem og möguleika hans til að njóta nytsamlegs frelsis. En far-
sældarríki Jóns var frábrugðið velferðarríkinu í lykilatriðum. Hið
síðarnefnda spratt úr kapítalísku samfélagi stéttaátaka og lagði
áherslu á hlutverk hins opinbera við að tryggja almenn félagsleg
réttindi til viðbótar við borgaraleg og pólitísk réttindi. Hugmyndir
Jóns lutu frekar að félagsmótunar- og ögunarhlutverki ríkisins og
markmið hans var að bregðast við umróti nútímans í hefðbundnu
samfélagi nítjándu aldar. Ríkisvaldið ætti að leiða breytingar í sam-
félagi stöðnunar með því að innræta landsmönnum nútímalegri
þjóðfélagshlutverk og veita þeim þekkingu og önnur nauðsynleg
verkfæri til að takast á við þau. Ríkisvísindin sem Jón hallaði sér að
féllu nær algjörlega í skuggann af þjóðhagfræði, félagsfræði og
öðrum fræðasviðum undir lok nítjándu aldar. Hugmyndir Jóns voru
því ef til vill frábrugðnari þeim hugmyndastraumum sem einkennt
hafa samtímastjórnmál á tuttugustu og tuttugustu og fyrstu öldinni
en hingað til hefur verið haldið fram.
farsældarríki jóns sigurðssonar 81