Saga - 2019, Síða 107

fyrirmyndar hvað varðaði siðferði og þjóðrækt og vinna sér þannig
inn aukin réttindi.83 Samkvæmt skipuleggjendum fundarins var
„[s]iðferðið … kjarni þjóðlífsins, og sé sá kjarni rotinn er þjóðin í
hættu stödd“.84 Umræðan á fundinum var nær öll um kynsjúk-
dómahættu og héldu þar erindi bæði Maggi Júlíusson Magnús og
Guðmundur Hannesson læknar. Erindi þeirra virðast hafa verið að
mestu samhljóða þeim sem áður höfðu birst frá þeim í Læknablaðinu
og bók Guðmundar. Voru þar samþykktar nokkrar áskoranir til yfir-
valda og foreldra þar sem hvatt var til eftirlits með siðferðisástandi
ungmenna. Sérstaklega eftirtektarverðar voru áskoranir til Alþingis
að semja lög til að hindra „ferðir kvenna í skip, sömuleiðis lög um
varnir gegn útbreiðslu kynsjúkdóma“ og loks að „hér í bæ verði
komið á fót sérstakri siðferðislögreglu“.85
Umræður læknanna voru þannig innblástur fyrir almenna um -
ræðu. Í „hvíta stríðinu“ eða „drengsmálinu“ svokallaða þetta sama
ár átti kynsjúkdómaóttinn til dæmis óvænta innkomu. Verkalýðs -
foringinn Ólafur Friðriksson hafði tekið að sér rússneskan dreng
með sjaldgæfan, smitandi augnsjúkdóm. Vildi landlæknir vísa drengn -
um úr landi en Ólafur neitaði að afhenda hann. Í grein sem Ólafur
skrifaði í Alþýðublaðið fyrir brottvísunina kom fram að tröllasögur
gengu um drenginn og sjúkdóm hans í bænum. Eitt sinn hafði
„franzós franzós!“ verið hrópað á eftir honum úti á götu. Staða hans
sem útlendings með smitsjúkdóm í Reykjavík virðist hafa vakið
ósjálfráðar tengingar í hugum einhverra Reykvíkinga við sýfilis.86
Læknar kyntu undir óttann á margvíslegan hátt. Í ágúst 1924 sá
læknirinn Níels Dungal sig knúinn til að vara við hættunni af sjólið -
um bandarískra herskipa sem þá voru við höfn í Reykjavík. Skýrði
Níels frá grunsemdum sínum um að hermennirnir væru margir
hverjir með kynsjúkdóma og varaði við því að konur bæjarins væru
líklegar til að sofa hjá sjóliðunum ef þeim yrði leyft að vera í landi,
enda væru „konur alls staðar eins“.87 Níels lagði áherslu á að Ísland
kaupstaðasótt og freyjufár 105
83 Sjá Sigríði Matthíasdóttur, Hinn sanni Íslendingur, bls. 245–315; Vilhelm Vil -
helmsson, „Lauslætið í Reykjavík“, bls. 104–105, 110–115, 119–128.
84 Steinunn H. Bjarnarson o.fl. „Siðferðismálin. Fundargerð.“ Morgunblaðið 27.
október 1921, bls. 2.
85 Sama heimild.
86 Ólafur Friðriksson, „Rússneski drengurinn“, Alþýðublaðið 17. nóvember 1921,
bls. 1–2.
87 Á einkar læknalegan hátt fellir hann þennan siðferðisdóm á latínu — „feminae
sunt ubicunque similes.“