Saga - 2019, Side 189

um búfjárfjölda, lögbýli, hjáleigur, eyðibyggð, landskuld og leigu -
kúgildi en ekkert er þar sagt um fólksfjöldann sjálfan.
Um þetta efni vísar Axel líka í óbirtar rannsóknir Árna Daníels,
„(2018, handrit)“ (AK 119 nmgr.) en að þeim hafði ég auðvitað ekki
aðgang þegar ég skrifaði bók mína á árunum fram til 2009. Einhver
mundi giska á að ég hefði getað sótt gagnlegan fróðleik um fólks-
fjölda í doktorsritgerð Árna Daníels frá Kaupmannahafnarháskóla,
Bønder i pestens tid. Landbrug, godsdrift og social konflikt i senmiddelalde-
rens islandske bondesamfund (1996). En það var eitt af ráðum mínum
til að komast á einhvers konar leiðarenda með eins yfirgripsmikið
verkefni og lífsbjörg Íslendinga á miðöldum að nota helst ekki
óprentaðar námsritgerðir og gerði ég fyrirvara um það í formála
Lífsbjargar (GK 9–10). Raunar las ég doktorsritgerð Árna áður en ég
lauk Lífsbjörg en líklega hef ég ákveðið að láta rökfærslu hans bíða
þangað til kæmi að því að ég fjallaði heildstætt um hnignunarkenn-
inguna í mínu langa verkefni. Hafi mér samt sem áður sést yfir
eitthvað sem hefði betur komið með í Lífsbjörg leyfi ég mér að benda
Axel á að það getur hent hvern sem er að hlaupa yfir eitthvað sem
sjálfsagt er að taka með. Eftir allt sem hann skrifar sjálfur um póli-
tíska þjóðernishyggju Íslendinga tilfærir hann ekki í heimildaskrá
sinni grein mína „Dönsk stjórn á Íslandi, böl eða blessun?“ sem birt-
ist í Sögu XLVI:2 (2008), bls. 151–163. Vissulega er þetta yfirborðsleg
grein (enda samin til að falla inn í þverfaglega málstofu á hugvís-
indaþingi um samskipti Dana og Íslendinga). Samt er það annað -
hvort mismunun eða skyssa að nefna hana ekki í heimildaskrá.
Stundum finnst mér Axel beita nokkuð einföldum ráðum til að
véfengja ályktanir mínar um hnignun í búskap landsmanna á
síðmiðöldum. Til dæmis skrifar hann (AK 144–145):
Í heimi hnignunarmýtunnar er tilhneiging til að túlka breytingar á
atvinnulífi sem afturför, jafnvel þótt þær feli ekki endilega í sér meiri
einhæfni. Þetta kemur vel fram hjá Gunnari Karlssyni þegar hann þyk-
ist finna tvær sterkar vísbendingar um afturför í búskap á miðöldum.
Annað er að menn drógu mjög úr garðhleðslum sem svo mjög virðist
einkenna fyrstu aldirnar en hitt að byggðin á hálendisjaðrinum skrapp
saman.
Um garðana er það fyrst að segja að ekki aðeins dró úr hleðslu þeirra
á síðmiðöldum heldur var þeim görðum sem höfðu verið hlaðnir
leyft að hrörna og falla (GK 102). Og margan fræðimann hygg ég
svo fljótfæran að hann myndi umsvifalaust flokka það sem hnignun
sjálfsvörn gamla mannsins 187