Saga - 2019, Qupperneq 190

þegar kerfi búfjárvarnargarða voru látin falla í rústir án þess að það
væri afleiðing af afnámi bjúfjárræktar. Hér gerist Axel í meira lagi
vandfýsinn á skýringar, talar um „einhverjar áherslubreytingar í
búskap en hvorki Gunnar né aðrir hafa nema missennilegar tilgátur
um hverjar þær voru. Ráðgáta er hvernig hægt er að halda því fram
að óþekktar breytingar á búskaparháttum feli í sér hnignun.“ (AK
145). Óþekktar í hvaða skilningi? Við vitum að garð arnir voru
hlaðnir og þeir voru látnir ganga úr sér á síðmiðöldum og/eða síðar.
Að finna út hvers vegna það gerðist er viðfangs efni okkar fræði -
mann anna og leiðin til þess er að setja fram tilgátur sem hljóta að
þykja missennilegar. Mér finnst Axel vera að víkja sér undan því að
ræða mikilvægt mál efnislega.
Um samdrátt byggðar á hálendisjaðrinum finnur hann misræmi
í málflutningi mínum. Eins og hann nefnir segi ég frá hugmyndum
sem fornleifafræðingar hafi nýlega birt um að byggðin hafi, eins og
Axel orðar það, „vísvitandi verið rýmd til að bændur í lágsveitum
gætu nýtt landið fyrir skógarhögg eða sumarbeit“. Hins vegar segi
ég líka síðar í bók minni að þessa samdráttar „gæti svo víða „að
varla verður kallað annað en hnignun í búskap landsmanna““ (AK
145, sbr. GK 114 og 323). Já, það er rétt að ég er líklega ekki gersam-
lega samkvæmur sjálfum mér um þetta atriði, enda efasemdamaður
um efnið eins og komið hefur fram. En Axel ræðir þetta ekki efnis-
lega heldur. Í stað þess endar hann umfjöllun sína á fyndni: „Íslands
ógæfu verður allt að vopni í höndum hnignunarsinna.“ (AK 145).
Það er ein leiðin til að snúa sig út úr málefnaumræðu. Axel var líka
kominn að niðurstöðu strax í upphafi bókar, er bara að herja á mýtu
og þarf ekki að hirða um rökstuðning.
Loks kem ég að meginefni mínu og tilefni þess að ég tek til máls
um bók Axels. Í Lífsbjörg gerði ég nokkuð umfangsmikla en óhjá-
kvæmilega umdeilanlega tilraun til að áætla magn matvælafram-
leiðslu á Íslandi á miðöldum. Fyrst áætlaði ég og reiknaði út stærð
14 fjósa sem hafa verið könnuð svo rækilega að ég þóttist geta
giskað á hvað þau hefðu getað hýst marga nautgripi.11 Niðurstaðan
var sú að þessi 14 fjós hefðu rúmað 274 gripi eða tæplega 20 að
meðaltali (sjá töflu). Þá er eftir að draga frá rúm sem kálfar og
ókelfdar vetrungskvígur hafa tekið og einnig bása sem hafa staðið
gunnar karlsson188
11 Hluta fjósanna fann ég með hjálp greinar eftir Bruno Berson, „A Contribution
to the Study of the Medieval Icelandic Farm: the Byres.“ Archaeologia Islandica
II (2002), bls. 34–54.