Saga - 2019, Qupperneq 196

Saga LVII:2 (2019), bls. 194–214.
gunnar sveinbjörn óskarsson
Laxveiði og friðun
Dómsmál í Kjós undir lok nítjándu aldar
Laxá í Kjós fellur úr Stíflisdalsvatni í Þingvallasveit og rennur til
sjávar í Laxvog í Hvalfirði. Áin er laxgeng allt inn að Þórufossi sem
er í Kjósarskarði um hálfan annan kílómetra neðan við Stíflis dals -
vatn. Þverá Laxár, Bugða, rennur til norðurs úr Meðalfellsvatni fyrir
vestan Meðalfell um þveran Laxárdal þar til hún mætir Laxá og
gengur lax um hana alla leið upp í vatn. Frá ármótum er um einn
kílómetri til sjávar. Laxvogur er grunnur og við ósa árinnar koma
víðáttumiklar eyrar upp á fjöru. Árnar eru gjöfular og hefur fiskur-
inn fært landeigendum og veiðiréttarhöfum á vatnasvæði Laxár og
Bugðu umtalsverða búbót í áranna rás.
Á tíunda áratug nítjándu aldar voru Þórður Guðmundsson
hreppstjóri og sveitarstjórnarmaður í Kjósarhreppi og nafni hans,
Þórður Guðmundsson kenndur við húsið Glasgow við Vesturgötu í
Reykjavík, tvívegis kærðir fyrir að leggja net til laxveiða í Laxvog í
Kjós. Veiðiaðferð þeirra félaga virtist stangast á við lög um friðun á
laxi frá 1886 sem ætlað var að tryggja hindrunarlitla för laxa um
veiðiár. Þar reyndi í fyrsta sinn á ákvæði 3. greinar friðunarlaganna
um veiði úti fyrir árósum. Þórður hreppstjóri bjó á Neðra-Hálsi.
Samkvæmt eigendalista jarða í Reynivallasókn, sem fylgdi manntali
árið 1901, átti hann Laxárnes en Neðri-Háls var í sömu heimild
sagður vera í eigu Reykjavíkurdómkirkju.1 Jarðir þessar liggja hvor
sínum megin við Laxvog og neðsta hluta Laxár en Laxárnes liggur
jafnframt að Bugðu og fylgir jörðinni hlutur í veiðirétti í þeirri á.
Ekki verður ráðið af málsgögnum hvort eða hvern hlut Þórður í
Glasgow átti í jörðum við Laxvog eða í hlunnindum þeim tengdum
en hvernig sem því var farið var hann samherji nafna síns, Þórðar á
Neðra-Hálsi, í veiðinni umdeildu og samábyrgur. Að vísu kunna
hagsmunir þeirra nafna að hafa fléttast víðar saman. Í því samhengi
má hafa í huga að Þórður á Neðra-Hálsi átti Hvamm I og hálfa
Gunnar Sveinbjörn Óskarsson, geso@simnet.is
1 ÞÍ (Þjóðskjalasafn Íslands). Lestrarsalur. Manntal 1901, Kjósar-Mýrasýsla.
Fylgiblað með „Reynivallasókn Kjósarsýslu“.