Saga - 2019, Side 224

Reykjavík. Öðru máli gegndi víðast á landsbyggðinni. Lögin um héraðs -
bann fólu í sér að hlutfall kjósenda gæti krafist kosninga um að loka áfengis -
útsölu á viðkomandi stað og brátt fóru bindindismenn að krefjast kosninga
þar sem áfengisútsölur voru. Upphaflega voru þær í öllum kaupstöðum
lands ins, það er á sjö stöðum. Árið 1961 voru áfengisútsölur aðeins á fjórum
stöðum utan Reykjavíkur, á Ísafirði, Siglufirði, Akureyri og Seyðisfirði.
Raunar hafði útsölunni á Akureyri verið lokað um skamman tíma en hún
opnuð aftur. Áfengisverslunin var lokuð um alllangan tíma í Vestmanna -
eyjum og í mörgum bæjarfélögum urðu deilur um annaðhvort lokun áfengis -
verslana eða opnun þeirra og urðu þær þrætur oft og tíðum ærið hat ramm ar.
Þessu öllu eru gerð góð skil í ritinu en eftir stendur spurningin hvort áfengis -
neysla hafi verið mun minni þar sem ekki var áfengisverslun miðað við þá
staði sem höfðu áfengisútsölur. Raunar læðist að mér sá grunur að svo hafi
ekki verið og yfirleitt hafi einu aðilarnir sem græddu á þessu ástandi verið
Póstur og sími annar vegar, sem flutti áfengi frá útsölustöðum út um land,
og hins vegar sölumenn ólöglegs áfengis. Að sjálfsögðu er varla réttlátt að
fara fram á að höfundar bókarinnar hefðu gert viðamikla rann sókn á þessu
enda er sennilegt að um það verði erfitt að fullyrða.
Þriðji og síðasti hluti bókarinnar fjallar um árabilið frá 1989 til 2012. Á
þessum tíma breyttist ÁTVR verulega eins og kemur vel fram í bókinni.
Áfengisverslanir voru orðnar glæsilegar búðir, þar sem almenningur gat
spáð og spekúlerað í hinum fjölbreyttustu tegundum áfengis í stað þess að
standa í biðröð og fá afgreitt yfir búðarborðið eða skoða fremur ókræsilega
pöntunarlista og bíða milli vonar og ótta hvort pósturinn skilaði á réttum
tíma drykkjunum sem neyta átti um helgina. Sennilega gera fæstir sér grein
fyrir þessum gríðarlegu breytingum. Vínbúðirnar eru orðnar nútímalegar
verslanir þar sem vörum er stillt fram og einkenni hverrar fyrir sig tilgreind.
Og nú eru vínbúðirnar orðnar yfir 50 talsins, staðsettar víðs vegar um
landið. Þetta hefði verið óhugsandi fyrir nokkrum áratugum og er augljóst
að sú stefna að ÁTVR stuðlaði að sem minnstri drykkju hefur vikið fyrir
auknum kröfum um þjónustu við viðskiptavini.
Í síðasta hluta bókarinnar, sem ritaður er af Hildigunni Ólafsdóttur, eru
meðal annars afar áhugaverðar tölur um áfengisneyslu á mann og hvernig
neyslan hefur yfirleitt aukist ár frá ári. Eina undantekningin er að kaup á
áfengi virðast haldast mjög í hendur við efnahagsástandið í þjóðfélaginu og
á sama hátt má greina ýmsar tískubylgjur í neyslu áfengis.
Þegar bjórsala var leyfð árið 1989 gjörbreyttist áfengisneysla lands -
manna. Gera má ráð fyrir að flestir hafi upplifað þessa breytingu, að minnsta
kosti þeir sem stunduðu sveitaböll og aðrar skemmtanir fyrr á árum. Bar -
áttan um bjórinn var afar hörð og er að litlu leyti gerð grein fyrir henni í
bókinni. Það hefði vel mátt fjalla ítarlegar um þennan þátt áfengissögunnar
því deilurnar um bjórinn eru á margan hátt lýsandi. Þar tókust meðal ann -
ars á þeir sem töldu að einstaklingar ættu að ráða sinni neyslu og þeir sem
ritdómar222