Saga - 2019, Blaðsíða 245

leyti markmiðað (ultimate) fremur en pólmiðað (proximate) og því fylgdi að
ferðir austur í lönd og að austan voru skilgreindar sem ferðir til og frá til-
teknum löndum fremur en ferðir í tiltekna átt miðað við stöðu sólar og
stjarna. Hún gerir einnig grein fyrir landakunnáttu norrænna manna; þekk-
ingu þeirra á löndum í Austurvegi. Nýtir hún sér vel áratuga rannsóknir
sínar á þessu efni sem hafa birst í ýmsum greinum á ensku eða rússnesku.
Jackson bendir réttilega á að örnefni eins og Garðar og Garðaríki urðu til í
samskiptum norrænna manna við Austurvegsþjóðir um margra alda skeið
og skjóta upp kollinum í ritheimildum þegar hefð hafði mótast um notkun
þeirra. Hún rökstyður rækilega að lýsingar á verslun við Hólmgarð (Nov -
gorod) og á mörkuðum þar hafi átt sér hliðstæður á þeim tíma er konunga-
sögur og Íslendingasögur voru ritaðar, það er tólftu og þrettándu öld (bls.
77–82). Þá fjallar hún um lista yfir „höfuðgarða“ í Garðaríki sem er að finna
í Hauksbók (frá upphafi fjórtándu aldar) og telur að hann vísi til aðstæðna
í Austurvegi um 1000. Ekki er ljóst hvers vegna svo forna heimild er að
finna í Hauksbók og hvaðan listinn kunni að vera kominn (bls. 93–105).
Hérna virðist vera komin upp ráðgáta sem vert væri að greiða úr.
Eastern Europe in Icelandic Sagas er nytsamlegt rit þar sem dregnar eru
saman niðurstöður margra áratuga rannsókna eins helsta sérfræðings í nor-
rænum heimildum um Austurvegsþjóðir. Deila má um ýmislegt sem kemur
fram í ritinu en á heildina litið er það afar gagnlegt og dregur fram með
skýrum hætti það sem helst er vitað um þessi tengsl. Það er sérlega gagnlegt
fyrir þá sem vilja kynna sér þessi tengsl án mikillar kunnáttu í rússnesku en
líka ágæt samantekt fyrir þá sem hafa fylgst með rannsóknum Jackson undan -
farna áratugi.
Sverrir Jakobsson
Árni Daníel Júlíusson, AF HVERJU STRÁI. SAGA AF ByGGÐ, GRASI
OG BÆNDUM 1300–1700. Sagnfræðistofnun Háskóla Íslands. Háskóla -
útgáfan. Reykjavík 2018. 298 bls. Kort, töflur, atriðisorða- og nafnaskrár.
Með bókinni Af hverju strái segir Árni Daníel Júlíusson sögu af byggð, grasi
og bændum á árabilinu 1300–1700: frá rannsóknum sínum á sambúð manns
og náttúru. Í hugum þorra fólks er þetta tímabil ekki vafið miklum ljóma og
hið viðtekna álit hefur verið að „landið hafi farið illa með þjóðina og þjóðin
lengst af illa með landið“, svo notuð séu orð Árna Daníels (bls. 11). Til grein-
ingar á þessu áliti hefur hann gert rækilega rannsókn byggða á skjölum frá
tímabilinu, lagt mat á afkastagetu lands og búskapar, kannað búfjáreign
landsmanna og loks borið félagsgerð íslensks landbúnaðar, sem var burðar -
ás tilvistar þjóðarinnar, saman við félagsgerð bændasamfélaga sunnar í
ritdómar 243