Bændablaðið - 21.10.2021, Blaðsíða 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 21. október 202116
Á yfirstandandi fiskveiðiári fara
um 30 þúsund tonn af fiski í sér-
úthlutanir til hliðar við hið eigin-
lega kvótakerfi, sem samsvarar
5,3% af leyfilegum heildarafla.
Aflaverðmæti þessa fisks gæti
numið allt að 8 milljörðum króna.
Strandveiðar fá mestar heimildir
í þessum sérúthlutunum.
Sjávarútvegráðherra ákveður á
hverju ári leyfilegan heildarafla í
kvótabundnum tegundum. Afla­
marki (kvóta) í hverri tegund er
úthlutað til skipa samkvæmt svo­
nefndri aflahlutdeild þeirra, þ.e.
skip á rétt á því að fá ákveðna pró­
sentu af heildinni í tiltekinni tegund.
Aflahlutdeild byggist í aðalatriðum
á veiðireynslu skipa í upphafi kvóta­
kerfisins. Svo er það önnur saga að
stærstur hluti aflahlutdeildanna
hefur gengið kaupum og sölum í
áranna rás.
Ekki einhlít regla
Reglan um að leyfilegum heildarafla
sé skipt eftir aflahlutdeild er ekki
einhlít. Ríkið hefur um langt árabil
tekið frá aflaheimildir sem fara í
sérúthlutanir ýmiss konar áður en
heildaraflamark kemur til úthlutunar
til kvótahafa. Þetta hefur verið gert
með ýmsum hætti en síðustu árin
hefur heimildum fyrir sérúthlutanir
verið aflað með 5,3% frádrætti á
allar kvótategundir.
Tökum sem dæmi. Fyrir fisk­
veiðiárið 2021/2022 er leyfilegur
heildarafli í þorski 220.417 tonn
miðað við óslægðan afla. Dregið
er frá heildarafla 11.682 tonn, eða
5,3%. Það sem eftir stendur, 208.735
tonn, úthlutar Fiskistofa sem afla­
marki til skipa á grundvelli aflahlut­
deildar.
Sex mismunandi sérúthlutanir
Sérúthlutanir sem um ræðir eru nú
sex að tölu og taka mismikið til sín
og lúta mismunandi reglum. Þær eru:
Strandveiðar, almennur byggðakvóti,
byggðakvóti Byggðastofnunar, skel­
og rækjubætur, línuívilnun og frí­
stundaveiðar. Mestum heimildum er
varið til strandveiða en ef byggða­
kvótarnir tveir eru lagðir saman hafa
þeir vinninginn.
Í sérúthlutanir fara 7 fisktegundir:
Þorskur, ýsa, ufsi, steinbítur, gull­
karfi, keila og langa.
Vægi sérúthlutana og hvernig
einstakar tegundir raðast í þær má
sjá í meðfylgjandi töflu. Í heild er
gert ráð fyrir að 30.006 tonn fari
í sérstakar úthlutanir miðað við
óslægðan afla á yfirstandandi fisk­
veiðiári.
Skiptimarkaður Fiskistofu
Kvóta er úthlutað í um það bil 25
tegundum. Frádrætti (5,3%) í þeim
7 fisktegundum sem nefndar eru
hér að framan er hægt að ráðstafa
beint í sérúthlutanir eftir því sem
við á. Það magn sem frádrátturinn
gefur í hinum kvótategundum 18
er allt boðið upp á skiptimarkaði
Fiskistofu í staðinn fyrir þorsk eða
aðrar tegundir sem uppá vantar.
Gert er ráð fyrir að 21.714 tonn af
óslægðum þorski verði varið í sérút­
hlutanir á þessu fiskveiðiári. Eins og
fram kom hér að framan gefa 5,3%
aðeins 11.682 tonn af þorski. Þeim
rúmu 10 þúsund tonnum sem upp
á vantar er sem sagt aflað á skipti­
markaði Fiskistofu.
Skiptimarkaðurinn er uppboðs­
markaður og haldinn nokkrum sinn­
um á ári. Á þessu fiskveiðiári þarf
Fiskistofa meðal annars að bjóða
upp um 3.830 tonn af íslenskri síld,
tæp 800 tonn af grálúðu og rúm 400
tonn af skarkola og þannig mætti
halda áfram að telja. Fiskistofa tekur
tilboði þeirra sem bjóða flest tonnin
af þorski í skiptum fyrir þær tegundir
sem í boði eru hverju sinni.
Nánar um sérúthlutanir
Ólíkar reglur gilda um flestar sér­
úhlutanir. Hér verður gerð lítilsháttar
grein fyrir hverri og einni þeirra.
Strandveiðar eru handfæraveiðar
sem stunda má í fjóra mánuði á ári,
frá maí til ágúst. Þær eiga að stuðla
að byggðasjónarmiðum og gefa
mönnum, aðallega þeim sem standa
utan kvótakerfisins, möguleika á tak­
mörkuðum veiðum í atvinnuskyni.
Á árinu 2021 stunduðu 672 bátar
strandveiðar. Heimild til strandveiða
á árinu 2022 er 11.100 tonn, þar af
10.000 tonn af þorski.
Sjávarútvegsráðherra er heimilt
að ráðstafa almennum byggðakvóta
til staða sem mætt hafa áföllum.
Einnig til stuðnings minni byggðar­
lögum sem lent hafa í samdrætti. Í
heild eru 7.294 tonn til ráðstöfunar,
þar af 4.500 tonn af þorski.
Markmið með byggðakvóta
Byggða stofnunar er að styðja
byggðar lög sem eru í alvarlegum og
bráðum vanda vegna sam dráttar í
sjávarútvegi. Í þennan lið fara 6.865
tonn, þar af 4.092 tonn af þorski.
Skel­ og rækjubótum var upp­
haflega komið á til að minnka áfall
sem skel­ og rækjuútgerðir (inn­
fjarðarrækja) urðu fyrir með hruni
viðkomandi stofna. Bæturnar eru
nú alls 2.466 tonn, þar af 1.472 tonn
af þorski.
Línuívilnun fer til dagróðrabáta
með línu sem er handbeitt í landi,
að hluta eða öllu leyti. Þeir mega
landa 15 til 20% umfram aflamark,
þ.e. geta drýgt kvóta sinn sem því
nemur. Hin seinni ár hefur færst í
vöxt að útgerðir dagróðrabáta sjái
sér hag í því að vera með beitningar­
vél um borð í stað landbeittrar línu
þótt þær missi við það réttinn til
línuívilnunar. Þetta hefur leitt til
þess að tölvert af þeim heimildum
sem teknar hafa verið frá til ívilnun­
ar hafa ekki verið nýttar. Til línu­
ívilnunar er að þessu sinni gert ráð
fyrir alls 2.040 tonnum, þar af 1.400
tonn þorskur.
Frístundaveiðar í tengslum við
ferðaþjónustu hafa þá sérstöðu að
ríkið úthlutar heimildum gegn gjaldi
sem rennur í ríkissjóð. Tekin eru frá
250 tonn af þorski fyrir frístunda­
veiðar.
Um 10% af þorski í sérúthlutanir
Þorskurinn vegur þyngst í sérút­
hlutunum en í þær fara um 21.714
tonn af óslægðum þorski eins og
áður er getið. Hér er um að ræða rétt
tæp 10% af leyfilegum heildarafla í
þorski fyrir yfirstandandi fiskveiðiár.
Til að setja þessa tölu í samhengi
má nefna að sú útgerð sem hefur
mestan þorskkvóta hér á landi,
Samherji Ísland ehf., er með rúm 16
þúsund tonna þorskkvóta umreiknað
í óslægt (um 13.600 tonn miðað
við slægðan fisk). Aflaheimildir í
þorski sem ríkið ráðstafar til hlið­
ar við kvótakerfið eru mun meiri
en stærsti einstaki kvótahafinn fær
úthlutað.
Verðmætið allt að 8 milljarðar
Ekki liggur alveg ljóst fyrir hvert er
verðmæti þess afla sem fer í sérút­
hlutanir. Það fer meðal annars eftir
því hver kaupir aflann. Nokkur
munur er til dæmis á verðmæti
botnfisks eftir því hvort landað er á
fiskmarkaði eða beint til fiskvinnslu.
Aflaverðmæti allra fisktegunda
á árinu 2020 var rúmir 148 millj­
arðar króna samkvæmt tölum Hag­
stofunnar. Miðað við að verðmæti
sérúthlutana sé 5,3% af heildinni má
ætla að þær hafi skilað rúmlega 7,9
milljörðum króna.
Í febrúar 2020 skilaði starfshóp­
ur sjávarútvegsráðherra skýrslu um
endurskoðun á meðferð og ráðstöfun
5,3% aflaheimilda. Þar er slegið á að
aflaverðmæti 5,3% heildaraflamarks
hafi verið 5,5 til 7,6 milljarðar króna
á fiskveiðiárinu 2019/2020.
Strandveiðiaflinn skilar ávallt
mestum verðmætum. Strandveiðin
var óvenjumikil í sumar, eða 12.174
tonn, þar af 11.164 tonn af þorski.
Miðað við meðalverð á fiskmörkuð­
um í sumar má ætla að aflaverðmæti
strandveiða hafi verið um 4 millj­
arðar króna.
Ekki er úr vegi að áætla að afla­
verðmætið allra sérúhlutana verði í
kringum 8 milljarðar fiskveiðiárið
2021/2022.
Þess má geta að veiðigjald er greitt
af lönduðum afla í sérúthlutunum.
Tillögur starfshópsins
um breytingar
Starfshópurinn sem getið er um
hér að framan leggur til að 5,3%
aflaheimildanna verði nefndar at­
vinnu­ og byggðakvótar.
Helstu tillögur starfshópsins
eru þær meðal annars að innbyrðis
skipting 5,3% aflaheimilda vegna
atvinnu­ og byggðakvóta verði fest
til sex ára. Einnig að almennum
byggða kvóta verði úthlutað til sex
ára í samræmi við meðaltal fyrri ára
og svigrúm aukið til að nýta hann í
samræmi við aðstæður á hverjum
stað.
Þá er lagt til að ónýttri línu­
ívilnun verði úthlutað sem almenn­
um byggðakvóta í samræmi við
hlutdeild einstakra byggðarlaga á
undangengnum árum. Umdeildasta
tillaga hópsins er væntanlega sú að
gert verði upp við handhafa skel­ og
rækjubáta og þær aflaheimildir renni
í varasjóð sem ætlað er að bregð­
ast við óvæntum áföllum í sjávar­
byggðum.
Sjávarútvegsráðherra lagði fram
frumvarp á Alþingi síðastliðinn vetur
sem byggði á tillögum starfshóps­
ins. Frumvarpið var ekki afgreitt á
þinginu.
NYTJAR HAFSINS
Kjartan Stefánsson
kjartanst@simnet.is
Fyrirhugaðar sérúthlutanir 2021/2022 í tonnum
Tegund Strandveiðar
Almennur
byggðakvóti
Byggðakvóti
Byggðastofnunar
Skel- og
rækjubætur Línuívilnun Frístundaveiðar
Ráðstöfun
samtals
1. Þorskur 10.000 4.500 4.092 1.472 1.400 250 21.714
2. Ýsa 0 800 715 257 413 2.185
3. Ufsi 1.000 1.400 1.261 453 0 4.114
4. Steinbítur 0 155 141 51 177 524
5. Gullkarfi 100 300 553 199 15 1.167
6. Keila 0 43 23 8 15 89
7. Langa 0 96 71 26 20 213
Samtals: 11.100 7.294 6.856 2.466 2.040 250 30.006
Reglan um að leyfilegum heildarafla sé skipt eftir aflahlutdeild er ekki einhlít. Ríkið hefur um langt árabil tekið frá aflaheimildir sem fara í sérúthlutanir
ýmiss konar áður en heildaraflamark kemur til úthlutunar til kvótahafa. Þetta hefur verið gert með ýmsum hætti en síðustu árin hefur heimildum fyrir
sérúthlutanir verið aflað með 5,3% frádrætti á allar kvótategundir. Myndirn er frá Dalvíkurhöfn. Mynd / HKr.
Frístundaveiðar í tengslum við ferðaþjónustu hafa þá sérstöðu að ríkið út-
hlutar heimildum gegn gjaldi sem rennur í ríkissjóð. Tekin eru frá 250 tonn
af þorski fyrir frístundaveiðar. Mynd / HKr.