Bændablaðið - 21.10.2021, Blaðsíða 21

Bændablaðið | Fimmtudagur 21. október 2021 21
Nánast allar tegundir vín-
berja og appelsína í versl-
unum í Bretlandi innihalda
„kokteil af varnar efnum“
samkvæmt rannsóknum á
mest menguðu ávöxtunum
og grænmetinu í innkaupa-
körfum Breta.
Á hverju ári prófa stjórn-
völd sýni af matvöru til að
kanna hvort ummerki um
varnarefni (í sumum tilfellum
skordýraeitur og margvíslegt
plöntu- og sveppaeitur) sé að
finna í matvælum í Bretlandi.
Það er ráðuneyti umhverfis,
matvæla og málefna dreifbýlis
sem stendur fyrir þessum árs-
fjórðungslegu rannsóknum. Þá
kemur sérfræðinganefnd um
varnarefnaleifar í matvælum
(PRiF) einnig að þessum rann-
sóknum.
61% efnanna eru flokkuð sem
mjög hættuleg varnarefni
Samkvæmt niðurstöðum sem
Pesticide Action Network (PAN)
hefur tekið saman, greindust
122 mismunandi varnarefni í
12 menguðustu vörunum, sem
kallaðar eru „dirty dozen,“ sem
útleggja mætti á íslensku sem
„drulluga dúsínið“. Margt af þessu
er hættulegt heilsu manna og 61%
eru flokkuð sem mjög hættuleg
varnarefni (HHP). Það er hugtak
sem Sameinuðu þjóðirnar nota til
að bera kennsl á þau efni sem eru
skaðlegust fyrir heilsu manna eða
umhverfið.
Geta valdið fjölþættum skaða
Listinn yfir varnarefni inniheldur 47
tengsl við krabbamein, 15 tengingar
við „æxlunar- eða þroskaeituráhrif“
sem geta haft slæm áhrif á kynlíf
og frjósemi og í 17 tilvikum er
vitað að geti skaðað öndunarfæri
og valdið andlegum ruglingi, höf-
uðverk og máttleysi. Fjórðungur
varnarefnanna sem fundust eru
grunuð um innkirtlaskemmdir sem
geta truflað hormónakerfi og valdið
fjölda heilsufarsvandamála, þar með
talið fæðingargöllum og þroskasjúk-
dómum.
Sumir ávextir innihalda
allt að 25 efnaleifar
Sérhver ávöxtur eða grænmeti
á listanum inniheldur tvær eða
fleiri tegundir varnarefna, sumar
innihalda allt að 25. Þrátt fyrir að
einstök varnarefni séu innan lög-
legra marka, óttast aðgerðarsinnar
að samsetning margra efna gæti
skaðað heilsu fólks.
Af greipávöxtum, sem skoðaðir
voru, voru þeir mengaðir af marg-
víslegum „varnarefnum“ í 87,2%
tilvika. Appelsínur voru mengaðar
í 86,7% tilvika og þurrkaðir ávextir
eins og rúsínur í 81,9% tilvika.
„Þessar tölur undirstrika fjöl-
breytt úrval efna sem við verðum
fyrir daglega í gegnum mataræði
okkar,“ sagði Nick Mole hjá PAN
í Bretlandi.
„Þó að öryggismörk séu áfram
sett fyrir aðeins eitt varnarefni í
einu, þá fara vísbendingar vaxandi
um að efni geta sameinast í að vera
eitraðri, vegna þess sem kallast kok-
teiláhrif.
Það eru líka eyður í gögnunum.
Á þessu ári kusu stjórnvöld að prófa
aðeins þrjár af 12 tegundum ávaxta
og grænmetis sem prófaðar voru á
síðasta ári og PAN tók saman. Þar
voru jarðarber, sítrónur og forpakk-
að salat, sem var efst listanum í fyrra
en voru ekki prófuð núna. Þannig
að það er engin leið að vita hvort
magn varnarefna á þessum vörum
hafi minnkað.
Talsmaður PAN sagði að það
væri engin raunveruleg leið til að
komast hjá því að neyta varnarefn-
anna, önnur en að beita sér fyrir því
að notkun þeirra minnki í ræktun-
inni.
Best að kaupa lífrænt
„Besta leiðin fyrir fólk til að forð-
ast varnarefni er að kaupa lífrænt.
Auðvitað hafa fáir í Bretlandi efni
á eða aðgang að fullkomlega líf-
rænu mataræði
svo þess vegna
birtum við list-
ann yfir „dirty
dozen“ til að
hjálpa neyt-
endum að for-
gangsraða hvaða
fram leiðslu eigi
að forðast,“ sagði
Nick Mole.
Þvottur á
ávöxtum dugar
skammt til að
fjarlægja eitur
Bent er á að
þvottur á ávöxtum
ætti að fjar lægja
nokkrar efnaleifar á berki eða öðru
yfirborði ávaxta. Þá er aðallega um
að ræða sveppalyf sem eru notuð
til að koma í veg fyrir rotnun við
geymslu og flutning. Hins vegar
eru mörg nútíma skordýraeitur
með það sem kallast „kerfisbundna
virkni“ sem þýðir að þau frásogast
út í plöntuna sjálfa og dreifast um
vefi hennar og berast til ávaxta eða
blóma. Þess vegna eru leifar varn-
arefna oft í ávöxtunum í framleiðsl-
unni sjálfri og því mun þvottur af
yfirborðinu ekki fjarlægja þau eit-
urefni.
Þá sýna rannsóknir að
umhverfis áhrif af notkun varnar-
efna í landbúnaði eru orðin mikil.
Um helmingur af 12 algengustu
varnarefnunum finnast nú í grunn-
vatni. Það hefur síðan áhrif á líf-
fræðilega fjölbreytni í jarðvegi og
vatni og hefur áhrif á gæði drykkj-
arvatns. Þar er m.a. að finna neon-
icotinoid asetamípríð, sem er talið
vera eitrað fyrir frævun og getur
verið hættulegt býflugum.
Ekki mikið að marka opinbert
eftirlit og prófanir
„Neytendur gera ráð fyrir að matur
þeirra hafi farið í gegnum strangar
prófanir og að ef hlutur er til sölu
í Bretlandi þá eigi hann að vera
öruggur. Því miður er þetta ekki
endilega raunin. Við höfum í raun
mjög takmarkaðan skilning á lang-
tímaáhrifum á heilsu manna af
því að neyta lítils magns af tugum
mismunandi varnarefna á hverjum
degi,“ sagði Nick Mole í samtali
við The Guardian.
Talsmaður opinberrar stofnunar
umhverfis-, matvæla- og dreifbýl-
is segir að allur matur sem seldur
er í Bretlandi verði að uppfylla
strangar reglur um varnarefnaleif-
ar til að tryggja að það sé óhætt
að borða hann. Þessu er framfylgt
með alhliða eftirlitsáætlun um leif-
ar sem óháð sérfræðingastofnun
hefur umsjón með og árið 2020
voru meira en 97% prófaðra sýna
í samræmi við reglur að sögn yfir-
valda. Þegar skoðað er ósamræmi
í rannsóknum sem PAN bendir á
þá má ljóst vera að þær eru ekki
samanburðarhæfar milli ára og því
harla lítið að marka fullyrðingar
yfirvalda um gæði matvöru.
Samtökin Pesticide Action
Network heldur áfram að hvetja til
þess að horfið verði frá efnafræði-
legum meindýravörnum. Nýlega
var haft samráð við gerð innlendrar
aðgerðaáætlunar sem miðar að því
að lágmarka áhrif varnarefna og
auka notkun á öruggari valkostum
í Bretlandi. /HKr.
BYKO býður nú ýmsar stærðir steinbita
fyrir nautgripi á lager
Hvort sem verið er að endurnýja eldri fjós
eða byggja nýtt bjóðum við steinbita sem
henta fyrir öll verkefni.
Steinbitarnir eru framleiddir í vottuðum
verksmiðjum og uppfylla allar kröfur um
evrópustaðla.
Steinbitana er mögulegt að fá fyrir allt
að 6 tonna öxulþunga.
Við bjóðum einnig sérsniðin velferðagólf
fyrir steinbita.
GÓLF Í GRIPAHÚS
NAUTGRIPIR,
SVÍN OG SAUÐFÉ
Til á lager
bondi@byko.is
„Neytendur gera ráð fyrir að matur þeirra hafi farið í gegnum strangar prófanir
og að ef hlutur er til sölu í Bretlandi þá eigi hann að vera öruggur. Því miður
er þetta ekki endilega raunin,“ segir talsmaður PAN.
Lely Center Ísland
Reykjavík: Krókháls 5f – Sími 414 0000 – www.LCI.is
Akureyri: Óðinsnes 2 – Sími 464 8600
STÝRISENDAR
gerðir dráttarvéla
122 varnarefni finnast í 12 menguðustu ávaxta-
og grænmetistegundunum í matarkörfu Breta
– Best að kaupa lífrænt segja samtök sem berjast gegn notkun eiturefna í landbúnaði