Bændablaðið - 21.10.2021, Blaðsíða 42

Bændablaðið | Fimmtudagur 21. október 202142
Undanfarin ár hafa orðið miklar
breytingar á fóðrun mjólkurkúa
hérlendis, sérstaklega fyrir tilstilli
mjaltaþjóna. Tilkoma þeirra og
kjarnfóðurkerfanna sem fylgja
notkun mjaltaþjóna hefur aukið
mikið nákvæmni við fóðrun og án
nokkurs vafa bætt nýtingu gefins
kjarnfóðurs. Enda gefið oft á dag
í smáum skömmtum, nokkuð sem
hentar mjólkurkúm sérlega vel.
Það er þó enn nokkuð í land
með gróffóðurhluta fóðursins og
nákvæmnina við fóðrun þess en allt
of víða eru það í raun kýrnar sjálfar
sem gera fóðuráætlunina fyrir sig
með því að éta og skammta sér fóðr-
ið eftir eigin geðþótta og löngunum.
Örverufóðrun
Þegar kýr eru fóðraðar má í raun
segja að bændurnir séu að fóðra
örverur en ekki kýr. Þetta skýrist
auðvitað af þeim milljörðum af ör-
verum sem þrífast í meltingarvegi
kúnna, sér í lagi í vömbinni þar
sem þeirra hlutverk er að aðstoða
eða sjá um niðurbrot svo fóðrið
nýtist kúnni sem allra best. Þeir
sem þekkja vel til örveruræktunar
á tilraunastofum vita vel að þær eru
einkar viðkvæmar fyrir breytingum
á nærumhverfi sínu s.s. á sýru-, hita-
og rakastigi eða næringarlegu um-
hverfi. Sé nærumhverfi örveranna
hins vegar einsleitt og þeim hagstætt
á hverjum tíma, dafna þær vel og
vinna vinnuna sína af krafti. Með
þessu móti er hægt að hámarka nýt-
ingu á örverustarfseminni til heilla
fyrir kúna og þar með bóndann
líka. Sé hins vegar nærumhverfið
síbreytilegt og sveiflukennt má í
raun segja að vinnuumhverfi ör-
veranna verði óhagstætt og stuðli
þannig ekki að hámarks nýtingu.
Heilfóðrun
Það má í raun segja að þekkingin
á örverufóðrun hafi leitt til þess að
bændur fóru að fara þá leið að búa
til heilfóður fyrir kýrnar, þ.e. fóður
þar sem öllum næringarefnum er
blandað saman eftir kúnstarinnar
reglum svo næringarumhverfi
örveranna í vömbinni verði sem
allra best. Hér á landi eru fáir ef
nokkrir sem gefa heilfóður eins og
það er skilgreint erlendis (enska:
TMR – Total Mixed Ration) enda
er heilfóður skilgreint þannig að þá
er öllu fóðri, líka öllu kjarnfóðri,
blandað í fóður kúnna og meðal-
talsfóðurgjöfin uppfyllir meðalfóð-
urþörf kúahópsins. Kostir þessarar
aðferðar eru ótvíræðir enda leiðir
aðferðin til mjög jafns sýrustigs
í vömbinni, nokkuð sem ekki er
hægt að tryggja þegar kýr fá kjarn-
fóður gefið aðskilið, og leiðir það
til betri nýtingar á fóðrinu og auk-
innar hagkvæmni.
Í upphafi heilfóðurbylgjunnar,
sem reið yfir t.d. Danmörku fyrir
um 20 árum, var nokkuð algengt
að önnur aðferð við heilfóðrun væri
stunduð eða svokölluð hlutaheilfóð-
urleið (enska: PMR – Partial Mixed
Ration). Sú aðferð þróaðist sam-
hliða heilfóðuraðferðinni enda voru
þá flestir bændur með kjarnfóður-
bása og með þessari aðferð fá nyt-
hæstu kýrnar viðbótar kjarnfóður til
að uppfylla fóðurþarfir sínar. Þær
nytlægstu fá aftur á móti einungis
heilfóður og þá er meðal næringar-
gildi þess heldur lægra en ef um
væri að ræða eiginlegt heilfóður.
Mjaltaþjónaáhrifin
Það má segja að ör útbreiðsla
mjaltaþjóna bæði hér á landi og
meðal annarra efnameiri þjóða hafi
aðskilin fóðrun, þ.e. sértæk fóðrun
á kjarnfóðri, verið fest í sessi enda
byggir notkun mjaltaþjóna á því að
lokka kýr inn í mjaltir með lystugu
kjarnfóðri.
Þessi krafa um kjarnfóðurnotkun
hefur gert það að verkum að víða,
þar sem gefið er heilfóður, þá fá
kýr lágmarksskammt af kjarnfóðri
í mjaltaþjóni sem þó er oftast eitt-
hvað nyttengdur og svo heilfóðr-
ið þess utan. Í þessu dæmi er þó
breytileikinn á kjarnfóðurskammt-
inum á milli nytlágra og nythárra
kúa afar lítill, oft ekki nema 1-2
kíló og heilfóðrið nánast full gjöf í
raun fyrir utan því sem nemur þetta
2-3 kílóum af kjarnfóðri.
Þessi aðferð hefur ekki beint
slegið í gegn hér á landi og má
segja að íslenska aðferðin sé eigin-
lega hálft heilfóður, líkt og Baldur
Örn fóðurfræðingur kemst að orði í
nýju kennslubókinni um nautgripa-
rækt. Með þessari aðferð er gefið
mjög mikið magn af kjarnfóðri í
fóðurbás og/eða mjaltabás, eftir
nyt kúnna, og svo gefið heilfóður
því samhliða sem þó er eðlilega
með frekar lág gildi á öllum helstu
stuðlum enda fá kýrnar mikið af
orku og öðrum næringarefnum með
kjarnfóðrinu. Þessi aðferð þykir
afar dýr, þar sem hún leiðir til mik-
illar kjarnfóðurnotkunar, og er ekki
mjög útbreidd í heiminum, en er
þó einnig vel þekkt t.d. í Noregi.
Nýtir afganga
Helstu kostir heilfóðurs eru, fyrir
utan að henta sérlega vel fyrir
örverusamspilið í meltingarvegi
mjólkurkúa, að þessi aðferð býður
upp á að hægt er að lækka fóðr-
Á FAGLEGUM NÓTUM
Garðyrkjubændur hafa verið
duglegir að auka tækni í gróð-
urhúsum undanfarin ár og nú
er svo komið að í nýjum gróð-
urhúsum er beitt tæknibúnaði
líkt og best þekkist í okkar
nágrannalöndum. Grænmeti og
blóm eru ræktuð í sérhönnuð-
um ræktunarkerfum með tölvu-
stýrðri áburðargjöf, vökvun og
koltvísýringsgjöf.
Loftraka og hitastigi og raf-
lýsingu er sömluleiðis stýrt með
aðstoð meira eða minna sjálfvirks
búnaðar. Hringrás næringarlausn-
ar í gróðurhúsum sér til þess að
nánast allt það vatn og áburður
sem notast er við í ræktuninni og
plönturnar taka ekki upp endur-
nýtist en fer ekki út í umhverfið.
Áburðarvatn sem umfram er má
sótthreinsa með ýmist upphitun
eða á annan hátt til að koma í
veg fyrir dreifingu smitsjúk-
dóma. Vaxtarlýsingu er sömuleið-
is stýrt eftir því ljósmagni sem
berst í húsin með sólarljósinu og
daglengd er auðvelt að stýra eftir
þörfum.
Framtíðin býður upp
á enn meiri sjálfvirkni
Framsæknustu fyrirtæki sem
þjóna ylræktinni vinna hörðum
höndum að enn aukinni sjálfvirkni
og einföldun vinnuþátta. Lengi
hefur verið beðið eftir sjálfvirkum
tínsluróbótum í framleiðslu vöru
eins og tómötum, papriku, jarðar-
berjum og gúrkum. Þessi tækni
er reyndar nú þegar til og búist
er við að hún ryðji sér frekar til
rúms á næstu árum, bæði í gróð-
urhúsum og í tínslu
ávaxta á ökrum.
Róbótar sem fjar-
lægja óþarfa lauf
neðan af plöntunum
eru einnig í þróun.
Þessi tæki eru bæði
dýr og hægvirk
enn sem komið er,
en þau geta unnið
allan sólarhringinn
án teljandi afskipta
starfsfólks og í því
felast ýmsir kostir
sem geta gert þessa
framtíðarsýn að
veruleika.
Í útiræktun matjurta er tæknin
komin á það stig að hægt er að
láta sjálfvirkar vélar reyta ill-
gresi hratt og örugglega og með
mikilli nákvæmni án þess að
snerta ræktunarjurtirnar. Þessir
illgresiróbótar geta keyrt allan
sólarhringinn, eru miklu léttari
en dráttarvélar og þjappa jarð-
veginn ekki líkt og þyngri tæki.
Þeir ganga sumir hverjir fyrir
sólarrafhlöðum sem gera þá enn
umhverfisvænni. Fyrstu sáðvél-
arnar voru smíðaðar á 18. öld,
voru dregnar af hestum og þóttu
hið mesta þarfaþing. Nákvæmar
sáðvélar eru nú notaðar í akur-
yrkju og þær er sífellt verið að
bæta. GPS-tækni er nú notuð til
að gera áburðardreifingu og sán-
ingu sem skilvirkasta.
Drónar og gervigreind
Framleiddir hafa verið örlitlir
drónar sem geta borið frjókorn
milli blóma í gróðurhúsum þar
sem aðrar aðferðir henta ekki.
Smáir drónar geta einnig fylgst
með hitastigi á milli plantna,
rakastigi, þroskastigi aldina, birtu-
magni o.fl. Gögnin sem þeir afla
eru síðan skráð í gagnagrunna.
Örlitlir drónar hafa verið smíð-
aðir sem geta leitað uppi og drepið
tilteknar tegundir meindýra sem
annars þyrfti að eyða með eitur-
efnum. Spaðar drónanna hreinlega
tæta meindýrin í tætlur.
Hér er um að ræða tækni sem
kann að koma að öðrum notum.
Með nákvæmum skynjurum
víðs vegar um gróðurhúsin er
með aðstoð gervigreindar unnt
að skrá í rauntíma nákvæmlega
ræktunarskilyrði í gróðurhúsun-
um, bæði yfir laufþekjunni, inni
á milla laufanna, milli plantn-
anna og jafnvel inni í sjálfum
laufblöðunum. Upplýsingarnar
berast tölvubúnaði sem gefur
skipanir til tækjabúnaðar og stýr-
ir hinum ýmsu umhverfisþáttum.
Með söfnun upplýsinga til lengri
tíma getur þessi búnaður séð fyrir
þarfir plantnanna og stjórnað td.
vökvun á enn nákvæmari hátt en
nú er gert. Örskynjarar geta til
dæmis skynjað vökvaþrýsting í
plöntum og sent upplýsingarnar til
tölvu sem reiknar út væntanlega
vökvunarþörf og ræsir vökvunar-
búnaðinn.
Verða garðyrkjumenn óþarfir?
Það er ljóst að fjórða iðnbyltingin
mun breyta starfi garðyrkju-
fræðingsins þegar til framtíðar
er litið. Í stað berjatínslufólks og
arfareytara mun í auknum mæli
starfa tæknifólk, nokkurs konar
róbótaþjálfarar, að minnsta kosti
að einhverju leyti. Samt er og
verður full þörf á vel mennt-
uðu fólki sem hefur þekkingu á
þörfum og kröfum plantnanna,
þekkja markaðinn og skipulag
framleiðslu á öllum stigum. Aukin
tækni kemur aldrei í stað fólks
með græna fingur.

Ingólfur Guðnason
GARÐYRKJUSKÓLINN Á REYKJUM
Garðyrkjutækni
á fleygiferð
Framsæknustu fyrirtæki sem þjóna ylræktinni vinna hörðum höndum
að enn aukinni sjálfvirkni og einföldun vinnuþátta.
Þegar kýr eru fóðraðar má í raun segja að bændurnir séu að fóðra örverur en ekki kýr. Þetta skýrist auðvitað af
þeim milljörðum af örverum sem þrífast í meltingarvegi kúnna, sér í lagi í vömbinni þar sem þeirra hlutverk er að
aðstoða eða sjá um niðurbrot svo fóðrið nýtist kúnni sem allra best. Mynd / HKr.
Snorri Sigurðsson
snsig@arlafoods.com
Kýrnar eiga ekki að gera
fóðuráætlunina sjálfar
Þegar kýr éta er best ef hver munnfylli er eins og sú síðasta.
Framleiddir hafa verið örlitlir drónar sem geta borið
frjókorn milli blóma í gróðurhúsum þar sem aðrar
aðferðir henta ekki.