Fréttablaðið - 21.05.2022, Qupperneq 134

Pákuleikarinn fór á
kostum, hvílíkar
barsmíðar, sem þó
voru svo hnitmiðaðar!
Með morsi
er verið að
kalla á
hjálp og
þegar hún
berst
kemur
gleðin.
TónlisT
Sinfóníuhljómsveitar
Íslands
Verk eftir sjostakovitsj
Stjórnandi: Eva Ollikainen
Eldborg í Hörpu
Miðvikudaginn 18. maí
Jónas Sen
Þegar Stalín stjórnaði Sovétríkj­
unum með harðri hendi voru oft
hvíslaðir um hann brandarar. Ekki
mátti segja þá opinberlega, því það
hefði líklega alvarlegar afleiðingar.
Einn brandarinn var svona: Stalín
heldur ræðu fyrir mikinn fjölda í
Kremlin. Allt í einu heyrist einhver
hnerra. Stalín: „Hver hnerraði?“
Enginn þorir að játa og allir skjálfa
á beinunum. Stalín: „Þið í fyrstu röð,
standið upp og farið út. Þið verðið
skotin“ (Fagnaðarlæti). Stalín: „Svo,
hver hnerraði?“ Þögn. Stalín: „Þið í
annarri röð. Standið á fætur og farið
burt. Þið verðið líka skotin.“ Mikil
fagnaðarlæti, áhorfendur standa á
fætur og hrópa: „Heill sé þér, mikli
Stalín!“ Stalín: „Ókei, hver hnerr­
aði?“ Maður í öftustu röð stendur
skjálfandi á fætur. „Það var ég, fyr­
irgefðu.“ Stalín: „Ekkert mál. Guð
hjálpi þér, félagi.“
Sjostakovitsj hnerraði
Þessi fjarstæðukenndi brandari
lýsir vel andrúmsloftinu í Sovét­
ríkjunum, og ekki síst á heimili
tónskáldsins Dmitrí Sjostakovitsj.
Fimmta sinfónían hans var á dag­
skrá Sinfóníuhljómsveitar Íslands á
miðvikudagskvöldið. Sjostakovitsj
hafði hnerrað illilega þegar hann
samdi óperuna Lafði Macbeth af
Mtsensk. Hún gekk vel lengi en svo
kom Stalín og sá hana. Nokkru síðar
birtist ritstjórnargrein í málgagninu
Prövdu þar sem óperan var kölluð
„óreiða í stað tónlistar.“ Hún þótti
klámfengin og ósiðleg; kona sem
heldur fram hjá og fremur morð er
þar sýnd í jákvæðu ljósi. Við slíkum
hnerra var ekki hægt að segja „ekk­
ert mál og Guð hjálpi þér, félagi.“
Hið opinbera í Sovétríkjunum
stjórnaði listamönnum á bein­
skeyttan hátt; öll list var áróður.
Listamönnum var sagt hvernig
verk þeir áttu að skapa. Valdamenn
Sovétríkjanna trúðu því almennt að
listaverk gætu ekki verið hlutlaus,
pólitískt séð. Listaverk var annað
hvort með eða á móti gildum bylt­
ingarinnar. Möppudýr og kerfiskarl­
ar gátu því hafnað verkum fyrir að
styðja ekki hugmyndafræðina sem
lá að baki byltingunni. Þeir vildu til
dæmis frekar tónlist fyrir kóra og
kammerhópa en einleiksverk, því
hin fyrrnefndu samsvöruðu betur
hugmyndinni um rússneskan sam­
vinnuanda.
Hafði alvarlegar afleiðingar
Greinin í Prövdu hafði alvarlegar
afleiðingar fyrir Sjostakovitsj. Verk
hans voru tekin af dagskrá og hann
beið eftir því að lögreglan myndi
banka á dyrnar hjá honum ein­
hverja nóttina og hann sendur í
útlegð eða skotinn. Í þessum kring­
umstæðum samdi hann fimmtu
sinfóníuna sína. Þar reyndi hann að
búa til tónlist í anda byltingarinnar,
en þó án listrænna málamiðlana.
Það heppnaðist og eftir frumflutn­
inginn ætlaði fagnaðarlátunum
aldrei að linna. Sjostakovitsj var
borgið, að minnsta kosti um sinn.
Verkið er mjög dramatískt, fullt af
átökum og þar má greina ákveðna
hæðni. Gleðin í tónlistinni er aldrei
fölskvalaus. Engu að síður er hún
mjög glæsileg og á tónleikunum,
undir stjórn Evu Ollikainen, var
túlkun hennar sérlega sannfær­
andi og ákaflega spennandi. Páku­
leikarinn fór á kostum, hvílíkar
barsmíðar, sem þó voru svo hnit­
miðaðar! Hljómsveitin spilaði sem
einn maður, strengirnir voru mjúkir
en markvissir, blásararnir pott­
þéttir og slagverkið geggjað. Hvorki
má heldur gleyma píanóleiknum, né
selestunni, en frá henni kom áhrifa­
mikið sóló á einum tímapunkti. Það
var bæði draumkennt og dularfullt.
Þetta var magnaður f lutningur og
frábær skemmtun. ■
niðursTaða: Snilldartónleikar
með stórfenglegri tónlist.
Stalín úti í tunglsljósi, Stalín út við skóg
Vortónleikar Sinfóníuhljóm­
sveitar Norðurlands fara
fram í Menningarhúsinu Hofi
sunnudaginn 29. maí. Þar
verður flutt fimmta sinfónía
Beethovens og frumflutt SOS
sinfónían eftir Jón Hlöðver
Áskelsson. Stjórnandi er
Bjarni Frímann Bjarnason.
SOS sinfónían er í fimm þáttum og
einleikari á morssendi verður Arn­
grímur Jóhannsson, sá þekkti f lug­
maður.
„Ég varð fyrir miklum áhrifum
á Norðurslóðasetrinu á Akureyri
þegar Arngrímur, eigandi safns­
ins, morsaði á gamalt morstæki
setninguna Ljósið skín í myrkrinu
og hjálparákallið SOS,“ segir Jón
Hlöðver. „Þetta var árið 2017 og ég
var að fikta við að semja sinfóníur
fyrir sjálfan mig. Ég fann að þarna
var efniviður enda er svo margt
táknrænt við morsið. Með morsi er
verið að kalla á hjálp og þegar hún
berst kemur gleðin. Ég fór líka að
hugsa um það að ef maður morsar í
kolniðamyrkri þá kemur ljósið með
Leiðin inn í björgunina
Lífið er glíma við
sjálfan sig, segir
Jón Hlöðver.
Fréttablaðið/
auðunn
björguninni. Ég hafði sem barn lært
þjóðvísuna Ljósið kemur langt og
mjótt og sá fyrir mér að ef maður
væri inni í göngum í gömlum bæ
og sæi svo ljósið koma á móti sér,
myndi maður fyllast gleði. Í Jóhann­
esarguðspjallinu er talað um að
ljósið skíni í myrkrinu og myrkrið
nái ekki að kæfa það. Ég vildi líka
koma því að. Sinfónían fjallar um
það að fara úr myrkrinu í ljósið og
leiðina inn í björgunina – ekki veitir
af á þessum tíma.“
Takk í morsi
Ekki kemur á óvart að fyrsti þáttur
sinfóníunnar hefst á neyðarópum,
SOS. Arngrímur morsar orð Jóhann­
esarguðspjalls um ljós og myrkur í
öðrum þætti og þriðji þátturinn er
svar við því morsi. Í fjórða kaflanum
birtast í tónum hugleiðingar um
stríð og frið og í lok verksins segir
hljómsveitin takk í morsi.“
Þetta er ekki í fyrsta sinn sem
Jón Hlöðver og Arngrímur leggja
saman. Árið 2008 samdi Jón Hlöð­
ver verkið Flugvalsinn. Verkinu var
útvarpað og Arngrímur var með
útvarp í f lugvél sinni og hreyfði
vélina í loftinu í takti við tónlistina.
Lífið er glíma
Jón Hlöðver er lamaður og í hjóla­
stól eftir að hafa fengið æxli í höfuð
og gengist undir aðgerð. Það var árið
1988 og hann var fjörutíu og fjög­
urra ára gamall. „Ég var skólastjóri
Tónlistarskólans á Akureyri og í alls
konar stússi sem tengdist tónlist og
öðru, var til dæmis leiðsögumaður.
Ég hafði lítinn tíma til að semja, en
hellti mér í það eftir veikindin.“
Blaðamaður spyr hann hvort
áfallið hafi ekki verið gríðarlega
mikið. Hann svarar: „Þegar maður
lendir í svona held ég að það sé
miklu meira áfall fyrir aðra en
mann sjálfan. Lífið er glíma við
sjálfan sig og ég reyndi að halda mér
gangandi. Það er mitt verkefni.“
Þess skal getið að tónlistarmaður­
inn og félagsfræðingurinn Kjartan
Ólafsson mun halda kynningu
fyrir tónleikana um verkin og höf­
undana. Kynningin fer fram á veit­
ingastaðnum Garúnu í Hofi og hefst
klukkustund fyrir tónleikana. ■
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrunb
@frettabladid.is
Eva Ollikainen stjórnaði Sinfóníunni á glæsilegum tónleikum. Mynd/aðSEnd
kolbrunb@frettabladid.is
Miðstöð íslenskra bókmennta veitir
árlega styrki til útgáfu og miðlunar
íslenskra ritverka. Í ár var úthlutað
28 milljónum króna í útgáfustyrki
til 54 verka. Alls bárust 72 umsóknir
og sótt var um að heildarupphæð 75
milljónir króna.
Meðal verka sem hljóta útgáfu­
styrki eru:
Forðabúrið – matarnytjar í
íslenskri náttúru. Höf. Styrmir Guð­
laugsson.
Textílfélagið í 50 ár. Höf. Jón
Proppé.
Vegabréf: Íslenskt – frá Afganistan
til Bosníu og Búrkína Fasó. Höf. Sig­
ríður Víðis Jónsdóttir.
Hildur Hákonardóttir. Höf: Sig­
rún Inga Hrólfsdóttir.
Drífa Viðar, málari, rithöfundur,
gagnrýnandi og baráttukona. Ritstj.
Auður Aðalsteinsdóttir.
Ár og sprænur, litlu sögurnar í
hálfa samhenginu og Ranimosk.
Höf. Einar Guðmundsson.
Syng mín sál – 40 söngvar úr
íslenskum handritum. Höf. Árni
Heimir Ingólfsson. ■
Bækur um Hildi
og Drífu Viðar
Hildur Hákonardóttir.
Fréttablaðið/Ernir
54 Menning 21. maí 2022 LAUGARDAGURFréttaBLaðiðmenninG FréttaBLaðið 21. maí 2022 LAUGARDAGUR