Læknablaðið - 01.06.2022, Blaðsíða 20

288 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
R A N N S Ó K N
Inngangur
Geðrof er sameiginlegt einkenni geðrofssjúkdóma sem eru alvar-
legir, langvinnir sjúkdómar sem einstaklingar greinast almennt
með snemma á lífsleiðinni. Geðrof einkennist af tapi á raun-
veruleikatengslum ásamt því að fram koma eitt eða fleiri geð-
rofseinkenni eins og ofskynjanir, ranghugmyndir og hugsana-
truflun.1 Litið er á geðrofssjúkdóma sem róf sjúkdóma frá vægari
sjúkdómum til alvarlegri sjúkdóma.2 Geðklofi er talinn alvarleg-
asti sjúkdómurinn á rófinu og er hann jafnframt sá algengasti með
algengi um 0,7% á heimsvísu.3 Auk geðrofseinkenna eru helstu
einkenni geðklofa vitræn skerðing og neikvæð einkenni sem koma
oft fram nokkru áður en sjúkdómurinn er greindur.4 Neikvæð ein-
kenni eru hegðun eða hæfileikar sem einstaklingurinn hafði áður
en hefur misst niður, svo sem framtaksleysi, ánægjuleysi, félagsleg
hlédrægni og einangrun.5
Þrátt fyrir lágt algengi geðklofa og annarra geðrofssjúkdóma er
byrði sjúkdómanna fyrir einstaklinginn og samfélagið mikil.6
Vegna hamlandi einkenna einangra einstaklingarnir sig oft frá
umheiminum og hætta að taka þátt í samfélagslegri virkni eins og
vinnu og félagslegum athöfnum.7 Í Noregi var atvinnuþátttaka
meðal einstaklinga með geðrofssjúkdóma sem voru ekki komnir á
eftirlaun 10,24% árið 2012, langt undir atvinnuþátttöku í almennu
þýði.8
Undirstaða meðferðar við geðrofssjúkdómum er lyfjameðferð
Ragna Kristín Guðbrandsdóttir1 læknanemi
Oddur Ingimarsson1,2 læknir
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2geðsviði Landspítala.
Fyrirspurnum svarar Oddur Ingimarsson odduri@landspitali.is
Á G R I P
INNGANGUR
Einstaklingar greinast almennt ungir með geðrofssjúkdóma og þrátt fyrir
meðferð hefur stór hluti viðvarandi einkenni sem leiða gjarnan til skertrar
samfélagslegrar virkni og örorku. Markmið rannsóknarinnar var að kanna
hversu hátt hlutfall ungra einstaklinga sem fengu snemmíhlutun í geðrof hér
á landi árin 2010-2020 tók þátt í námi eða vinnu að endurhæfingu lokinni,
ásamt því að kanna hvaða þættir hefðu forspárgildi um það.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Rannsóknin er afturskyggn ferilrannsókn sem byggði á upplýsingum úr
sjúkraskrám allra sem útskrifuðust af Laugarásnum meðferðargeðdeild á
árunum 2010-2020 eftir lengri en 6 mánaða endurhæfingu (n=144). Einþátta
og fjölþátta tvíkosta aðhvarfsgreining var framkvæmd til að kanna hvaða
breytur höfðu forspárgildi um náms- og atvinnuþátttöku að endurhæfingu
lokinni.
NIÐURSTÖÐUR
75% þjónustuþega voru atvinnulausir við innritun sem bendir til hrakandi
samfélagslegrar virkni fyrir inngrip í fyrsta geðrof. Við útskrift var
rúmur helmingur þjónustuþega í vinnu eða námi. Starfsendurhæfing á
Laugarásnum reyndist vera sá þáttur sem hafði mest jákvætt forspárgildi um
náms- og atvinnuþátttöku við útskrift. Aðrir helstu forspárþættir voru þeir
sem endurspegluðu alvarlegan geðrofssjúkdóm og samfélagslega virkni fyrir
innskrift. Meirihluti þjónustuþega (66%) hafði sögu um kannabisneyslu sem
reyndist einnig hafa neikvætt forspárgildi um náms- og atvinnuþátttöku við
útskrift.
ÁLYKTANIR
Ljóst er að betur má ef duga skal ef auka á samfélagslega virkni ungs
fólks á Íslandi eftir fyrsta geðrof. Mikilvægt er að tryggja skilvirka
starfsendurhæfingu á Laugarásnum þar sem starfsendurhæfing var einn
fárra þátta sem hafði forspárgildi um náms- og atvinnuþátttöku við útskrift
sem hægt er að hafa áhrif á í endurhæfingunni.
Náms- og atvinnuþátttaka
ungs fólks á Íslandi eftir
snemmíhlutun í geðrof