Læknablaðið - 01.06.2022, Qupperneq 45

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 313
„Aðstæður hér eru erfiðar. Samningsleysi sérfræðilækna
við Sjúkratryggingar Íslands hefur takmarkað aðgang
lækna sem hafa lokið sérnámi að komast á samning,“ seg-
ir Unnur Steina Björnsdóttir. Mynd/Olga Björt
V I Ð T A L
og dæmi um það er rauðkirnings-vélinda-
bólga sem lýsir sér með kyngingarörðug-
leikum. Ekki má gleyma bráðaofnæmis-
kasti sem er lífshættulegur sjúkdómur.“
Fyrirsjáanlegur er gríðarlegur
mönnunar vandi í þessu fagi og aðeins
örfáir erlendis að tileinka sér fræðin.
„Það sem gerir sérgreinina sérstaklega
áhugaverða er að nú þekkjum við bólgu-
boðleiðirnar sem liggja að baki æ fleiri
sjúkdómum og skiljum hvernig lyf gegn
þeim virka.“ Hægt er að læra ofnæmis-
og ónæmisfræði vestanhafs og austan.
Grunnurinn er alltaf annaðhvort lyflækn-
ingar eða barnalækningar og svo sérnám
í tvö til þrjú ár. Lögð er áhersla á alla þrjá
þættina í náminu: astma-, ofnæmis- og
ónæmisfræði.
Húðpróf, blóðrannsóknir og öndunarmælingar
Flestir ofnæmislæknar eru einnig sér-
fræðingar í ónæmisfræði eða klínískri
ónæmisfræði og sérhæfa sig í ýmsum
ónæmissjúkdómum en þó sérstak-
lega ónæmisbresti eins og sértækum
mótefnaskorti. „Til þess að greina þessa
sjúkdóma gerum við húðpróf eða blóð-
rannsóknir og niðurstöðurnar eru bæði
sértækar og næmar. Hægt er að spá fyrir
um þá með yfir 95% vissu. Spennandi
nýjung í fæðuofnæmi er að nú er að hægt
að sundurgreina molecular componenta
með sértækri blóðrannsókn til þess að
aðgreina hvort um lífshættulegt fæðuof-
næmi sé að ræða eða ekki. Þetta á við um
bæði jarðhnetu- og heslihnetuofnæmi.
Varðandi astma eru ýmis tæki notuð
eins og öndunarmælingar og mælingar á
bólgu í öndunarfærum (FeNO) en þannig
er bæði hægt að meta bólgu og fylgjast
með meðferðarárangri. Ónæmisbrestir eru
greindir með flóknum blóðrannóknum.“
„Kennslan hefur veitt mér gríðarlegan
innblástur. Ég var yfirlæknir við ofnæm-
isdeild Landspítala og dósent við lækna-
deild. Stór hluti af starfinu eru fyrirlestrar
á þingum og ráðstefnum. Þannig hef ég
fengið að ferðast um allan heim og kynnst
helstu sérfræðingum í minni grein.“
Raki, mygla og hreinsiefni
Umræða hefur verið um raka og myglu, og
veikindi fólks vegna raka og myglu í skól-
um og á vinnustöðum þar sem viðhaldi
hafi ekki verið sinnt, sérstaklega á vegum
hins opinbera. Unnur Steina segir að
vandinn við mygluóþol sé að innan við 5%
séu með mygluofnæmi sem getur valdið
slæmum astma og ofnæmi, en langflestir
séu með önnur einkenni sem erfitt er að
skilgreina. „Rakinn veldur jafn miklum
skaða og myglan, þar sem raki í bygging-
arefnum losar rokgjörn efni. Aðeins um
20% finna fyrir þessu en hin 80% finna
ekki fyrir neinu og skýrir kannski skiln-
ingsleysi á vandanum. Mikilvægt er að við
læknar hlustum á sjúklingana og tökum
einkennin alvarlega.“
Nýjar rannsóknir sýna skaðsemi hrein-
gerningarefna og aukaefna sem bætt er
í matvæli til að auka samloðunarhæfni
þeirra. Unnur Steina segir að margt bendi
til þess að hreinsiefni hafi áhrif á ofnæm-
ismyndun og hafi bein áhrif á yfirborðs-
þekju í nefi, berkju, meltingarvegi og húð.
„.Ef til vill er aukin notkun þessara efna
ein af skýringum þess að astma- og of-
næmistilfellum fer fjölgandi.“
Staðan hér heima
„Aðstæður hér eru erfiðar. Samningsleysi
sérfræðilækna við Sjúkratryggingar Ís-
lands hefur takmarkað aðgang lækna sem
hafa lokið sérnámi að komast á samning.
Þetta hindrar nýliðun og hefur áhrif á
innleiðingu nýrrar þekkingar. Nú ríður
á að SÍ komi til móts við sérfræðilækna.
Ekki hefur verið bætt nýjum læknisverk-
um í samninga lengi og laun sérfræði-
lækna hafa ekki fylgt launavísitölu. Þetta
er ekki aðlaðandi umhverfi til að snúa
heim til eftir langt og strangt nám. Það
eru margir hérlendir sérfræðingar að
gefast upp og fara út aftur. Bætt aðstaða
og kjör sjálfstætt starfandi lækna myndu
fjölga læknum. Töluverð umræða hefur
verið um að flytja af bráðasjúkrahúsinu
verk sem hægt er að vinna annars staðar
þannig að spítalinn geti einbeitt sér að því
sem hann þarf að sinna og gerir vel. Heil-
brigðisráðherra hefur sýnt þessu áhuga.“
„Eins og staðan er núna er meðalaldur
okkar orðinn hár og mjög fáir í námi. Við
vitum um einn í fullorðinsofnæmis- og
ónæmislækningum í Svíþjóð og ég held
tveir í barnalækningum.“
Læknanemar kynnast astma- og of-
næmislækningum á göngudeild í Foss-
vogi og á ónæmisfræðideild Landspítala.
„Þetta eru virkar deildir með starfandi
aðstoðar- og deildarlæknum. En ef upp
koma mönnunarvandamál annars staðar
er þeim kippt héðan. Ég hef á stofunni
minni haft læknanema en það þyrfti að
auka samstarf stofulækna og Háskóla
Íslands. Deildarlæknar í lyflækna-
prógramminu fara á mis við að sjá þann
fjölbreytileika sem við sjáum á stofunum
okkar. Oft gríðarlega sjaldgæfa og flókna
sjúkdóma.“
Spennandi og gefandi fræðigrein
Unnur Steina hvetur unglækna til þess að kynna sér sérgreinina og nefnir sér-
staklega fjölbreytni starfsins og sveigjanlegan vinnutíma auk tækifæra til rann-
sóknarvinnu. „Ég var innanbúðar í rannsóknum hjá Íslenskri erfðagreiningu í tvö
ár. Við höfum birt gríðarlega mikið um erfðafræði astma og vorum fyrst til að finna
astma-genin í gegnum eosinophila.“
Unnur Steina brennur fyrir starf sitt. „Þess eru mörg dæmi að læknar komnir á
aldur eru enn á fullu og vilja ekki hætta að lifa og hrærast í þessum fræðum. Það
sem við eigum sameiginlegt er vita að það að vera góður læknir er að hlusta á sjúk-
lingana og hafa ástríðu fyrir því að skilja og viðurkenna vandann sem þeir standa
frammi fyrir,“ segir hún að lokum.