Norræn jól : ársrit Norræna félagsins - 01.12.1986, Síða 45

fyrir fasta byggingu, skýra framsetn-
ingu og sálfræðilega skarpskyggni
hvað varðar skapgerðarmyndun.“
Barnsleg, óbeisluð ímyndun fer
hamförum í bálkinum, myndar sund-
urleita skrautlist, er tekur mannshug-
ann sterkum tökum. Frásagan er
ávallt auðug, litrík, blandin kímni,
jafnvel kaldhæðni.
Margir hafa sagt sem svo, að sögu-
legt gildi Kalevala sé næsta lítið, og
má til sanns vegar færa, að kvæðin séu
ekki „ekta“ að því leyti, en þau eru
ekki heldur ort til þess. Og mundi
ekki mega segja hið sama um flest
fornrit, sögur og kvæði, að sannsögu-
legt gildi þeirra sé næsta hæpið?
Kalevala er fyrsta framlag Finna til
heimsbókmenntanna. í þennan
kvæðabálk hafa síðan margir andans
menn sótt kvikuna að sínum bestu
verkum. Má þar minna á tónskáldið
Sibelius, málarana Akseli Gallen-
Kallela, Albert Edelfelt og ljóðskáldið
Eino Leino.
Eins og áður er getið, rataði
Lönnrot í mikinn vanda, er hann var
að steypa ólíkum textum saman.
Flann varð að sigla milli skers og
báru. Að sjálfsögðu lagði hann bestu
textana til grundvallar. En í þeim
voru oft eyður. Hann varð að fylla í
skörðin til að halda efninu nokkurn
veginn saman, og þá neyddist hann til
að yrkja sjálfur inn á milli. Svo er
talið, að um 1000 ljóðlínur í Kalevala
séu alveg frumortar af honum, auk
meiri og minni breytinga. Síðasta
kviðan, Mariatta, sem kemur að burt-
för Váinámöinens, er t. d. frumort af
Lönnrot. En að henni undanskilinni
er ekki um meiriháttar breytingar að
ræða hvað efni varðar, enda vildi höf-
undur að sjálfsögðu raska því sem
allra minnst, þó að hann kæmist ekki
að öllu hjá því.
Finnar tóku bálkinum vel, þó að
það tæki sinn tíma að kynna hann
meðal almennings. Pjóðskáldið Rune-
berg fór lofsamlegum orðum um
hann. Frægð Kalevala barst fljótt út
til annarra landa. Bálkurinn var
þýddur á óbundið mál á frönsku, og
þýski þjóðsagnafrömuðurinn Jakob
Grimm flutti erindi um hann í þýsku
vísindaakademíunni, og var það
$ a l c ti> a l a
ffliffa
Satiíjoja fari'alatt gíunoja
euomcti fanfatt mufnofiáta
ajoiíta.
1. Ofo.
$<s*e39H53e3i;, ms.
Í*t«nt4tfí 3. <5. SrtncftUÍR ia Dojan htfini.
prentað skömmu síðar. Upp frá þessu
barst verkið víðar og víðar um heim.
A ferðalögum um Finnland safnaði
Lönnrot 650 öðrum ljóðrænum
kvæðum. Flest voru þau úr Kyrjála-
héruðunum. Hann flokkaði kvæðin og
gaf út 1841—42 undir nafninu Kantel-
etar. — í ljóðum þessum, sem mörg
eru einkar fögur, gætir mest trega-
tónsins, einmanakenndar útbyggða-
fólksins, sem á við ómild náttúruöfl að
stríða. Höfundarnir, ókunn alþýðu-
skáldin, tjá fuglum loftsins, trjám
skógarins og gauknum, sem galar í
krónum þeirra, sorg sína og áhyggjur.
Þreyttur hugur leitar lausnar undan
fargi og léttir byrðina í orði, söng og
tónum. Skáldið syngur frá sér sorgina
í list ljóðrænunnar. Þessu kvæðasafni
var einkar vel tekið af Finnum og lifir
góðu lífi enn í dag.
Elías Lönnrot safnaði fleiru en
kveðskap. Árið 1842 var prentað all-
stórt safn af gátum og málsháttum,
sem þykir hið merkasta. - Síðasta
bókin, sem hann gaf út á sviði þjóð-
legra fræða, var særingaþulur. Hafði
hann komist yfir töluvert af þeim.
Ekki má gleyma málfræðingnum
Lönnrot. Meðal Finna var hart mál-
lýskustríð, sem honum tókst að lægja,
og steypa mállýskunum verulega sam-
an, samræma þær. Finnskt ritmál á
honum meira að þakka en nokkrum
öðrum. Hann var hagur á mál og skóp
fjölda nýyrða.
Málrannsókn lá honum á hjarta, og
reit hann margar málfræðilegar rit-
gerðir. Gerði hann sér ferðir til Lapp-
lands og Eistlands í þessu skyni, en
eistnesk tunga og finnsk eru ná-
skyldar. Árangur þessarar iðju hans
var stór orðabók í tveim bindum, sem
prentuð var 1880, nokkru fyrir dauða
hans. Viðauki var gefinn út fáum
árum seinna.
Nokkru fyrir miðja 19. öld hafði
kennaraembætti í finnskri tungu og
bókmenntum verið komið á laggirnar
við háskólann í Helsingfors. Því emb-
ætti gegndi fyrstur manna Mathias
Alexander Castrén, frægur málfræð-
ingur. Þegar hann hvarf frá þcssu
starfi, var Lönnrot talinn sjálfsagður
eftirmaður hans. Hann var skipaður
prófessor 1854 og lagði þar með lækn-
isstarfið á hilluna eftir 22ja ára þjón-
ustu. Starfsár hans við háskólann
urðu ekki nema átta. Sextugur að
aldri segir hann stöðunni lausri og
flytur heim í átthagana, til Sammatti,
þar sem hann átti friðsæla elli, þó
síúðrandi væri hann. Hann var virtur
og vel metinn af nágrönnum og öllum
landslýð, „hégómalaus, nægjusamur,
ljúflyndur og gamansamur“, eins og
sagt var um hann.
í Sammatti voru það öðru fremur
tvö verkefni, sem tóku upp huga hans.
Annars vegar orðabókin og undirbún-
ingur að finn-finnsku sálmabókinni,
sem hann var aðalhöfundur að og var
í gildi fram til 1940.
Lönnrot gaf sér ekki tíma til að
ganga í hjónaband fyrr en hann hafði
lokið við Kalevala og var þá 47 ára
gamall. Kona hans var iðnmeistara-
dóttir frá Uleáborg og tuttugu árum
yngri en hann. Þeim varð fimm barna
auðið og dóu öll á bernskuskeiði nema
ein dóttir.
Lönnrot andaðist 19. mars 1884.
Miklu dagsverki var lokið. Einn af
allra bestu sonum Finnlands hafði
safnast til feðra sinna. Hann hafði lyft
finnskri tungu úr óskapnaði mállýskn-
anna, skapað sameiginlegt ritmál og
bjargað fornum kvæða- og sagnafjár-
sjóðum frá glötun. Og áhrifin fóru að
segja til sín: Nýbókmenntir Finna
tóku að spretta upp í verkum Aleksis
Kivi og fleiri rithöfunda, er stundir
liðu fram.