Fréttablaðið - 15.09.2022, Síða 40

Túlkun einleikarans
var sterk: tilfinning-
arnar voru óheftar og
hamslausar.
Jónas Sen
BÆKUR
Sólrún
Höfundur: Sigurlín Bjarney
Gísladóttir
Fjöldi síðna: 146
Útgefandi: Bjartur
Kristján Jóhann Jónsson
Skáldsagan Sólrún er í litlu broti
og þar með styttri en blaðsíðutalið
bendir til. Stundum hefur heitið
„nóvella“ verið notað um sögur
sem eru mitt á milli smásögu og
skáldsögu. Ekki rek ég kenningar
um nóvellur hér. Augljóst er að
vegna lengdarinnar verða þær að
vera hnitmiðaðri en skáldsögur en
draga jafnframt upp breiðari mynd
en venjuleg smásaga.
Á yfirborðinu er Sólrún saga af
konu sem strýkur af elliheimili og
stefnir til fundar við gamlan elsk-
huga sem henni hefur ekki tekist að
gleyma. Nú hugsar auðvitað marg-
ur um kvikmyndina Börn náttúr-
unnar og f leiri sögur sem fjalla um
strok af elliheimili en bæði sögu-
maður og aðalpersóna víkja því
frá sér og eru í fullum rétti til þess.
Þemað er kunnuglegt en frásögnin
sérkennileg.
Ástin og ellin
Sólrún nær sér í ástkonuna Birnu á
elliheimilinu og þær laumast stöð-
ugt hvor upp í til annarrar. Starfs-
fólkið amast við þessu en ekki er
ljóst hvers vegna. Kannski þarf
starfsfólk að vera stirfið og leiðin-
legt í svona sögum. Það kemur sér
vel fyrir söguþráðinn og byggir
upp samúð með Sólrúnu þegar hún
strýkur.
Ástarsambandið við Birnu á lík-
lega stærstan þátt í því að blása
glæðum að æskuástinni. Í Mývatns-
sveit býr elskhuginn Höskuldur,
sem var fegurstur og bestur allra á
vori lífsins og þangað leggur Sólrún
leið sína. Eins og glöggir lesendur
sjá þá eru hér ýmis frásagnarþemu.
Sagan af uppreisn Sólrúnar, sem
fyrirlítur gráma elliheimilisins og
gerir uppreisn gegn lamandi kerfis-
hyggju, á samleið með sögunni af
leit hinnar öldruðu Sólrúnar að
æskuástinni sem var öllu öðru heit-
ari. Hún stingur af og ferðalagið er
annars vegar raunsæislegt en hins
vegar dulúðugt á rammíslenskan
hátt. Sú andstæða rímar ágætlega
við elliheimilið og ástina.
Yfirvaldið og einstaklingurinn
Þriðja samlokan í þessari sögu-
„Ástin hefur hýrar brár“
TÓNLIST
Tónleikar Sinfóníunnar
og einleikstónleikar
Trifonovs
Verk eftir Beethoven, Sibelius,
Önnu Þorvaldsdóttur,
Tsjajkovskí, Schumann og
Brahms
Stjórnandi: Eva Ollikainen
Einleikari: Daniil Trifonov
Eldborg í Hörpu
fimmtudag 8. september og
laugardag 10. september
Jónas Sen
Beethoven var sjálfur í einleikshlut-
verkinu þegar fjórði píanókons-
ertinn hans var frumfluttur. Tveir
drengir stóðu sitt hvorum megin
við hann og héldu á kertum. Beet-
hoven spilaði með miklum tilþrif-
um, og sveiflaði höndum alltaf upp
í loft er hann hafði lokið við sólóin.
Eitt sinn sló hann kertin óvart úr
höndunum á skelfingu lostnum
drengjunum, svo þau flugu út í sal.
Áheyrendur skelltu upp úr.
Ekkert svona gerðist á tónleik-
um Sinfóníuhljómsveitar Íslands
á fimmtudagskvöldið. Rússneski
píanósnillingurinn Daniil Trifonov
lék einleik í áðurnefndum konsert.
Hann var frekar prúður og laus við
tilgerð. Engu að síður var verkið
stórkostlegt í meðförum hans.
Trifonov er um þrítugt og varð
stjarna árið 2011 er hann vann
fyrstu verðlaunin í Tsjajkovskí-
keppninni í Moskvu. Líklega er það
harðasta tónlistarkeppnin. Sjálfur
Vladimir Ashkenazy varð einmitt
frægur þegar hann vann fyrstu
verðlaunin í þessari keppni árið
1962. Hann deildi þeim reyndar
með John Ogdon, en það er önnur
saga.
Hristi þau fram úr erminni
Trifonov hefur greinilega verið dug-
legur að æfa tónstiga þegar hann var
lítill. Hann hristi fram úr erminni
óteljandi tónarunur og hlaup eins
og ekkert væri. Fjórði konsertinn
eftir Beethoven er þó ekki einhver
yfirborðsleg froða. Nei, hann er ein-
staklega fallegur, þrunginn höfugri
náttúrustemningu sem hittir mann
beint í hjartastað. Túlkun einleikar-
Gleymdi stund og stað á tónleikum Trifonovs
Sólrún er fyrsta
skáldsaga Sigur-
línar Bjarneyjar
Gísladóttur.
byggingu er svo veruleikaskyn
Sólrúnar sjálfrar. Stundum leikur
á tveimur tungum hvað er að
gerast og hvað ekki. Þetta má þó
ekki skilja þannig að sagan sé
f lókin og torræð. Hún rennur ljúf-
lega en smám saman er mjög lík-
legt að ýmiss konar efi læðist að
lesanda. Ein skemmtilegasta frá-
sagnarbrellan í sögunni er sú hve
oft sögupersónurnar tengjast hver
annarri á einhvern hátt. Heimur-
inn er lítill, um leið og hann er
gríðarlega stór.
Fólkið stendur með Sólrúnu
á f lótta hennar og kemur henni
undan þegar þess þarf en yfir-
völdin birtast Sólrúnu í hverri
gátt ef svo mætti segja. Hið illa
kerfi er „okkur“ fjandsamlegt og
reynir að þrengja hag þeirra sem
minna mega sín. Þannig virðist
það löngum verða, bæði í bók-
menntum og stjórnmálum. Flókn-
ari viðhorf til þessara mála hefðu
sennilega styrkt frásögnina. n
NIÐURSTAÐA: Sólrún er bæði
skemmtilegt og athyglisvert
skáldverk. Frásögnin hefði
líklega hagnast á því ef sögu-
höfundur hefði efast meira
um kaldlyndi kerfisins og mátt
ástarinnar.
Gagnrýnandi Fréttablaðsins var einkar hrifinn af rússneska píanósnillingnum Daniil Trifonov sem kom fram á
tvennum tónleikum í Hörpu í síðustu viku. MYND/AÐSEND
ans var sterk: tilfinningarnar voru
óheftar og hamslausar. Til dæmis
var kadensan í fyrsta kaflanum svo
hrífandi að maður gleymdi stund
og stað. Hvílíkir hápunktar!
Hljómsveitin spilaði líka afar vel
undir öruggri stjórn Evu Ollika-
inen. Hún fylgdi einleikaranum af
kostgæfni. Hvassar strengjahend-
ingarnar í byrjun hæga kaf lans
voru einkar áhrifaríkar. Konsertinn
í heild var veisla fyrir eyrað sem
lengi verður í minnum höfð.
Dulúðugir hljómar
Annað á efnisskránni var líka f lott.
Nýtt verk eftir Önnu Þorvalds-
dóttur, Archora, var seiðandi. Það
var mjög í stíl við annað sem hún
hefur samið. Tónmálið var myrkt
og annarlegt. Mikið var um langa,
dulúðuga hljóma og skrýtnar,
hraðar tónahendingar, oft frá tré-
blásurunum. Jafnframt var rennerí
eftir strengjunum áberandi. Þetta
var þó ekki bara einhver endur-
tekning, heldur djúpur skáldskap-
ur sem stigmagnaðist. Anna er að
þroskast sem tónskáld og tónlist
hennar er stöðugt að vaxa að inni-
haldi og innblæstri.
Einnig ber að nefna Egmont
forleikinn eftir Beethoven og svo
sjöundu sinfóníuna eftir Sibelius.
Hvort tveggja var fínt, sérstaklega
var sinfónían glæsileg og tilkomu-
mikil. Samspil ólíkra hljóðfæra-
hópa var fullkomið og túlkunin í
heild spennuþrungin.
Breytti um efnisskrá
Tveimur dögum síðar kom Trifonov
fram aftur, en þá hélt hann einleiks-
tónleika. Svo ég leyfi mér að vera
persónulegur, þá var ég hálffúll út í
hann fyrir að breyta um efnisskrá.
Hann ætlaði að spila Gaspard de la
nuit eftir Ravel og fimmtu sónötuna
eftir Skrjabín eftir hlé. En hann
breytti því óvænt í þriðju sónötuna
eftir Brahms. Það er bara alls ekki
góð tónsmíð.
Brahms var auðvitað snillingur
sem samdi margt alveg dásamlegt.
Þriðja sónatan er hins vegar æsku-
verk. Tónskáldið var ekki búinn
að taka út fullan þroska sem lista-
maður. Sónatan á samt góða spretti.
Annar kaflinn er ljóðrænn og fal-
legur og þriðji kaf linn skemmti-
legur. Fyrsti kaflinn er aftur á móti
óttalega yfirborðslegur, aðallega
reykur án elds. Verstur er þó síðasti
kaflinn, sundurlaus og illa skrifað-
ur, eiginlega hálfgerður glundroði
ef svo má segja.
Auðvitað lék Trifonov verkið afar
vel, af aðdáunarverðu öryggi og
snerpu, en það breytti engu. Maður
býr ekki til silkipoka úr svínseyra
eins og enskt máltæki segir.
Schumann var hápunkturinn
Miklu meira var varið í tónleikana
fyrir hlé. Fyrra verkið var Mynda-
bók æskunnar eftir Tsjajkovskí sem
samanstóð af tuttugu og fjórum
smástykkjum. Þetta eru barnalög
og alls ekki erfið tæknilega. Engu að
síður eru þau ljóðræn, hvert á sinn
hátt. Túlkun Trifonovs var einlæg
og blæbrigðarík, full af stemningu.
Fantasían í C-dúr eftir Schumann
var svo hápunktur dagskrárinnar.
Hún var stórbrotin í meðförum
píanóleikarans. Þar voru ýmist
yfirgengilegar tónasprengjur eða
draumkenndir, hrífandi kaf lar.
Þeir voru svo hástemmdir að það
var helber unaður. Rauði þráðurinn
slitnaði aldrei, f læðið í tónlistinni
var ótrúlega sannfærandi. Þetta var
snilld. n
NIÐURSTAÐA: Trifonov var hreint
út sagt ótrúlegur.
24 Menning 15. september 2022 FIMMTUDAGURFRÉTTABLAÐIÐ