Vaka : tímarit um þjóðfélags- og menningarmál - 01.03.1939, Blaðsíða 6

V A K A 2. árg. . Jan.-marz 1939
í röksemdafærslu sinni fyrir ein-
ræðið og styðja mál sitt röngum
forsendum. Ef litið er öfgalaust,
réttlátt og rólega á málstað hvors
um sig, kemur í ljós, að það gegnir
svo ólíku um mál íslendinga ann-
ars vegar og Rússa og Þjóðverja
hins vegar, að samanburður þar
á milli kemur ekki til greina.
Við skulum fyrst skoða í okkar
eigin barm. Lýðræðið á íslandi á
langa sögu að baki. Þjóðin hófst
á legg við lýðræðisskipulag, og
naut sín aðeins þá, er hún átti
frelsi sitt óskert. Á dögum erlends
konungsvalds slitnaði þróunar-
saga lýðræðisins. Þjóðin komst í
álög, lífsfjör hennar lamaðist og
framkvæmdaþrekið þvarr. En
þjóðin gleymdi ekki því, að hún
hafði verið frjáls. Við endurheimt
frelsi voru allar hennar vonir
bundnar og hún vissi, að ef sá
draumur rættist, myndu allir aðr-
ir draumar rætast um leið. Eftir
ótrauða baráttu fengu íslending-
ar frelsi sitt aftur og lýðræðið
skipaði á ný öndvegi á íslandi.
Og það var eins og þjóðin vaknaði
af löngum svefni. Á tveimur ára-
tugum hratt hún í framkvæmd
flestu því, sem vanrækt hafði
verið öldum saman. Öðru sinni
sannaðist það áþreifanlega, að
íslendingar njóta sín ekki nema
þeir búi við algert frelsi.
Við skulum þessu næst renna
augunum til hins mikla ríkis í
austri, Rússlands. í bók sinni,
„Gerzka æfintýrið", minnist Hall-
dór nokkuð á hin ömurlegu kjör,
sem alþýða manna í Rússlandi
4
hefir átt við að búa á liðnum
öldum. Hlutskipti hennar hefir
verið langvarandi áþján og ó-
frelsi. Samtímis því, sem almenn-
ingur í Englandi, Bandaríkjun-
um, á Norðurlöndum og í öðr-
um lýðræðisríkjum lifði frjálsu
menningarlífi, átti rússneska al-
þýðan ekki skó á fæturna, kunni
ekki lestur eða skrift, vissi ekki
að til væri neitt, sem héti per-
sónulegt frelsi, almenn upplýsing,
siðfágun eða smekkvísi.
Byltingin var eðlileg afleiðing
þessa. Það getur aldrei heppnazt
í það óendanlega fyrir fámenn-
um hóp manna að sitja yfir rétti
fjöldans. Og ef rétturinn er ekki
góðfúslega látinn af höndum, er
hann tekinn. Þess vegna fylgir
byltingin harðstjórninni eins og
skugginn föstum hlutum. — Með
einu skrefi — byltingunni — sté
rússneska þjóðin út úr „sögulausu
myrkri frumstæðisins" og skapaði
sér vald til að setjast á sama
bekk og hinar gagnmenntuðu lýð-
ræðisþjóðir, hvað snertir frelsi og
almenn mannréttindi.
En skrefið hafði verið of stórt.
Meðal lýðræðisþjóðanna hafði
löng þróun fært fólkinu það, sem
almenningur í Rússlandi hrifsaði
til sín í einu vetfangi. Sambandið
við fortíðina var ekkert, félags-
þroski óþekkt hugtak og skiln-
ingsleysi og skammsýni um al-
menn málefni eins og ókleifur
múr um þvera götu. Að ætla slíku
fólki að stjórna sér sjálfu, hafa
not almenns og óbundins kosn-
ingaréttar og almennra lýðrétt-