Fréttablaðið - 13.01.2023, Blaðsíða 6

Nú sést árangurinn af
þessu mikilvæga
alþjóðlega átaki að
dragar úr og banna
framleiðslu óson­
eyðandi efna.
Sigrún Karls-
dóttir, skrif-
stofustjóri Nátt-
úruvárþjónustu
hjá Veðurstofu
Íslands
Ósonlag jarðar er hægt og
rólega að ná sér á ný eftir inn-
leiðingu verndarsamkomu-
lags árið 1989. Skrifstofustjóri
hjá Veðurstofu Íslands segir
þetta skipta miklu máli fyrir
líf á jörðinni og telja vísinda-
menn samkomulagið vera það
farsælasta í sögunni.
helgisteinar@frettabladid.is
LOFTSLAGSMÁL Samkvæmt nýrri
úttekt frá Sameinuðu þjóðunum er
búist við að stærsti hluti ósonlags-
ins, sem verndar plánetuna fyrir
útfjólublárri geislun, muni ná sér
fyrir 2040. Eftir að jarðarbúar tóku
eftir því að ósonlagið var farið að
rýrna virðast aðgerðir til að draga
úr ósoneyðandi efnum undanfarin
ár hafa skilað sér.
Losun manna á svokölluðum
klórflúorefnum sem voru notuð í
ýmiss konar iðnaði, í kæliskápa og
fleira, varð til þess að ósonlag jarðar
tók að þynnast upp úr miðri síðustu
öld. Losunin varð meðal annars til
þess að gat myndaðist á ósonlaginu.
Til að sporna við þessu var haldin
ráðstefna í borginni Montréal í
Kanada árið 1987 þar sem 46 þjóðir
undirrituðu samkomulag, sem
nefndist Montréal-bókunin, um að
draga úr notkun ósoneyðandi efna.
Síðan þá hefur bókunin verið upp-
færð níu sinnum og gerðist Ísland
aðili árið 1989, sama ár og bókunin
sjálf öðlaðist gildi.
Sigrún Karlsdóttir, skrifstofustjóri
Náttúruvárþjónustu hjá Veðurstofu
Íslands, segir niðurstöður úttektar-
innar vera mjög góðar fréttir og sýna
að alþjóðasamkomulag af þessu tagi
geti skilað góðum árangri.
Hún útskýrir að heildarmagn
ósons í lofthjúpnum sé breytilegt
eftir árstíma. Mest sé ósonmagnið
síðla vetrar, nánar tiltekið eftir
miðjan mars, en minnkar síðan
jafnt og þétt er líður fram á vor og
sumar. Síðla vetrar og í byrjun vors
geta myndast aðstæður þar sem
efnahvörf í heiðhvolfinu geta valdið
mikilli eyðingu ósonlagsins, sérstak-
lega ef ósoneyðandi efni eins og klór
og bróm eru til staðar.
„Nú sést árangurinn af þessu mik-
ilvæga alþjóðlega átaki að draga úr
og banna framleiðslu á ósoneyðandi
efnum, sem skilar sér í því að þynn-
ing og einkum sú mikla þynning á
ósonlaginu sem hefur átt sér stað á
vormánuðum mun smám saman
að heyra sögunni til og það skiptir
miklu máli fyrir lífríki jarðar,“ segir
Sigrún.
Til að mynda samþykktu aðilar
Montréal-bókunarinnar árið 2016
að draga úr notkun á vetnisflúorkol-
efnum, sem áttu upprunalega að
koma í staðinn fyrir klórflúorkol-
efni. Þar sem vetnisf lúorkolefni
innihalda ekki klór var efnið álitið
vera góður staðgengill á sínum tíma
fyrir ósoneyðandi klórflúorkolefnið.
Efnið er hins vegar hlaðið gróður-
húsalofttegundum sem hafa mjög
slæm áhrif á umhverfið.
Petteri Taalas, aðalritari Alþjóða-
veðurfræðistofnunarinnar, segir
að þær vel heppnuðu aðgerðir sem
mannkynið hafi framkvæmt í við-
gerðum á ósonlaginu hafi skapað
fordæmi fyrir annars konar lofts-
lagsaðgerðir. „Velgengni okkar í að
draga úr notkun ósoneyðandi efna
sýnir hvað við erum fær um að gera
og verðum að gera þegar kemur að
því að draga úr útblæstri gróður-
húsalofttegunda.“
David Fahey, vísindamaður hjá
Haf- og veðurstofu Bandaríkjanna
(e. NOAA), hefur einnig sagt Mont-
réal-bókunina vera farsælasta
umhverfissáttmála sögunnar og
er sáttmálinn hvetjandi dæmi um
það hvað þjóðir heimsins geta gert
þegar þær koma saman og ákveða að
bregðast við ákveðnu vandamáli. n
Vel heppnað fordæmi fyrir
aðrar loftslagsaðgerðir
helgisteinar@frettabladid.is
ALþjóðAMÁL Bandaríkin og Japan
tilkynntu í vikunni gríðarlega
aukningu á hernaðarsamstarfi
sínu. Stefnubreytingin felur meðal
annars í sér auknar varnir gegn
geimárásum og nýja herdeild land-
gönguliða sem mun hafa aukinn
aðgang að upplýsingum, eftirlits-
getu og f lugskeytum sem nota má
gegn herskipum.
Anthony Blinken, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, fundaði í gær
með Yoshimasa Hayashi, utanríkis-
ráðherra Japans, og sögðust þeir
báðir vera sammála um að Kína
væri stærsta geópólitíska ógn sem
Bandaríkjamenn og bandamenn
þeirra standa frammi fyrir.
Bandaríkin segjast einnig styðja
áætlanir japanskra yfirvalda um
að verja meiri fjármunum til að
styrkja varnarlið sitt, en Japanir
vilja auka getu sína til að ráðast
gegn bækistöðvum óvina, skyldu
þeir telja árás á landið vera yfir-
vofandi.
Nýja landgönguliðadeildin verð-
ur starfrækt á Okinawa-eyju og
mun verkefni deildarinnar vera að
starfa sem viðbragðssveit sem gæti
brugðist f ljótt við skyndilegri árás
á landið. Á Okinawa eru 25 þúsund
bandarískair hermenn og rúmlega
70 prósent af öllum bandarískum
herstöðvum í Japan. Eyjan er talin
afar mikilvæg sökum nálægðar
hennar við Taívan. n
Telja Kína vera stærstu ógnina við sig
Áhugaverðar staðreyndir
n Ósonlagið er svæði í efri
hluta lofthjúps jarðar þar
sem styrkur ósons er meiri
en annars staðar í lof-
hjúpnum.
n Lofthjúpurinn er þunnt
gaslag utan um jörðina og
er að mestu úr súrefni og
nitri en í honum eru einnig
aðrar gastegundir.
n Óson finnst alls staðar í
andrúmsloftinu en er í mis-
miklu magni eftir hæð.
n Styrkur ósons er mestur í
um 20 kílómetra hæð frá
jörðu.
n Ósonlagið gegnir mjög
mikilvægu hlutverki fyrir
lífríki jarðarinnar þar sem
það gleypir í sig skaðlega
útfjólubláa geislun frá sólu.
Losun manna á svokölluðum klórflúorefnum varð til þess að gat myndaðist í ósonlaginu. FRÉTTABLAÐIÐ/EPA
Montréal-bókunin hefur verið uppfærð níu sinnum frá samþykkt árið 1987.
FRÉTTABLAÐIÐ/EPA
Utanríkisráðherrar Japans og Bandaríkjanna. FRÉTTABLAÐIÐ/EPA
Ný landgönguliða­
deild verður starfrækt
á Okinawa­eyju.
helenaros@frettabladid.is
BAndAríkin Aðstoðarmenn Banda-
ríkjaforseta fundu trúnaðarskjöl á
heimili hans í Delaware-fylki á aust-
urströnd Bandaríkjanna. Er þetta í
annað skiptið sem slík skjöl finnast
á leynilegum stöðum Joes Bidens
en Hvíta húsið hefur staðfest fund
skjala á skrifstofu sem hann notaði
fyrir forsetatíð sína. Málið þykir hið
óþægilegasta fyrir forsetann sem
svaraði fyrir sig í ávarpi í gær.
Aðspurður sagði Biden skjölin
hafa verið í læstum bílskúr. Hann
taki trúnaðarskjölum alvarlega.
Biden segist sýna fullan samstarfs-
vilja í rannsókninni og að skjölin
hafi verið afhent bandaríska dóms-
málaráðuneytinu. Að sögn Bidens
leituðu aðstoðarmenn hans á fleiri
stöðum þar sem skjöl frá tíma hans
sem varaforseta voru geymd og að
þeirri yfirferð hafi lokið í fyrradag.
Bandarískir fjölmiðlar segja mál-
inu hvergi nærri lokið og að það geti
haft áhrif á rannsókn á skjalafund-
inum í húsi Donalds Trump fyrr-
verandi Bandaríkjaforseta í Flórída.
Þúsundir skjala fundust á síðasta ári
í húsi Trumps í Mar-a-Lago í Flórída.
Trump, ásamt f leirum, hefur
krafist rannsóknar á máli Bidens.
Fyrrverandi forsetinn spurði meðal
annars á samfélagsmiðli sínum hve-
nær alríkislögreglan ætlaði að leita á
hinum fjölmörgu heimilum Bidens
og í Hvíta húsinu. n
Skjölin hafi verið í læstum bílskúr
Joe Biden,
forseti
Bandaríkjanna
kristinnhaukur@frettabladid.is
írLAnd Ríkisstjórn Írlands hefur
ákveðið að krefja framleiðendur og
innflytjendur áfengis um að setja
viðvörunarmerkingar á áfengis-
umbúðir. En slíkar viðvaranir hafa
verið á tóbaksumbúðum um ára-
tuga skeið.
Á meðal þess sem koma mun
fram á miðunum verður að áfengi
geti valdið lifrarkrabbameini,
skorpulifur og öðrum sjúkdómum
í lifur. Einnig eru sérstakar viðvar-
anir fyrir óléttar konur.
Írland er mjög stór framleiðandi
áfengis á heimsmælikvarða þrátt
fyrir að landið telji aðeins rúmar 5
milljónir íbúa. Þar eru framleiddir
drykkir eins og Guinness bjór, Bai-
leys líkjör og Jamesson viskí.
Ákvörðunin hefur hins vegar
valdið meiri úlfúð utan land-
steinanna en innan. Einkum frá
stjórnvöldum í Róm en Ítalir hafa
mótmælt kröftuglega og segja
ákvörðunina atlögu gegn efnahag
sínum. Fleiri vínframleiðslulönd, til
dæmis Spánn, hafa einnig lagst gegn
þessu en engu að síður fengu Írar
engar mótbárur frá framkvæmda-
stjórn Evrópusambandsins þegar
þeir tilkynntu um áætlanir sínar í
sumar. Kærufresturinn er nú liðinn
og Írar geta sett merkingarnar á
umbúðirnar. n
Írar setja viðvaranir á áfengisumbúðir
Guinness, Baileys og Jamesson eru
írskir drykkir. FRÉTTABLAÐIÐ/GETTy
6 Fréttir 13. janúar 2023 FÖSTUDAGURFréttablaðið