Fréttablaðið - 13.01.2023, Síða 31

Markmiðið ætti ávallt
að vera að bæta lífs-
gæði ásamt því að við-
halda færni og virkni
einstaklingsins en
forvarnir, heilsuefling
og endurhæfing spila
stóran þátt í heilbrigðri
öldrun þjóðarinnar.
Daníel Jakobsson
framkvæmdastjóri
viðskiptaþróunar
hjá Arctic Fish á
Vestfjörðum
Það er óumdeilt að fiskeldi á Íslandi
hefur vaxið kröftuglega síðasta
áratuginn eða svo. Á Vestfjörðum
hefur þessi vöxtur átt þátt í því að
byggðaþróun hefur algjörlega snú­
ist við. Samfélög sem áður voru á
lista yfir brothættar byggðir eru nú
blómleg og leggja mikið í sameigin­
lega sjóði. Fiskeldi er líka farið að
skipta miklu máli fyrir þjóðarbúið
og ef fram heldur sem horfir verður
fiskeldi einn af burðaratvinnu­
vegum Íslands innan fárra ára. Það
skiptir máli fyrir hagsæld og velferð
í landinu.
Fiskeldi er ekki óumdeilt og gegn
því er rekin öflug hagsmunabarátta.
Sanngjarnt aðhald er þó af hinu
góða. Það fær aðila til að gera betur,
vanda sig enn meira og sækja fram.
Íslenskt sjóeldi hefur þannig þróast
mikið síðastliðinn áratug, að sumu
leyti vegna öflugs aðhalds.
Í umræðunni um fiskeldi er mik­
ilvægt að byggt sé á staðreyndum.
Því miður á það ekki alltaf við. Rit­
stjóri Fréttablaðsins, Sigmundur
Ernir Rúnarsson, notar reglulega
ritstjórnarpistla Fréttablaðsins til
að fjalla um skattaumhverfi íslensks
sjóeldis. Nú síðast í Fréttablaðinu
7. janúar sl. undir fyrirsögninni
Íslenska gjöfin. Í pistlinum heldur
ritstjórinn því fram, gegn betri vit­
und, að norsk eldisfyrirtæki greiði
60% af tekjum sínum til norska
ríkisins á sama tíma og á Íslandi sé
ekki einu sinni umræða um hvort
fara eigi þessa leið. Hvoru tveggja
er alrangt.
Í fyrsta lagi greiða norsk eldis­
fyrirtæki ekki 60% af tekjum sínum
í skatta. Í dag greiða þau í raun
nánast enga skatta umfram önnur
fyrirtæki í Noregi. Hins vegar hefur
norska ríkisstjórnin kynnt áform
um að leggja auðlindaskatt á sjó­
kvía eldi í Noregi. Áform þessi lúta
að því að leggja 40% skatt á hagnað
af þessari starfsemi, en ekki 40%
skatt á tekjur, líkt og ritstjórinn
staðhæfir ranglega. Á því er mikill
munur. Í því samhengi verður að
árétta, að áform norskra stjórnvalda
lúta aðeins að eldishluta fiskeldis,
en ekki fullvinnslu, flutningum eða
pökkun. Rétt er einnig að athuga,
að þessi áform hafa verið harð­
lega gagnrýnd, ekki bara af eldis­
fyrirtækjum heldur einnig sveitar­
stjórnum upp alla strandlengju
Noregs. Áhrifanna er nefnilega
strax farið að gæta. Þúsundir starfa
hafa nú þegar tapast vegna þessara
áforma og fjárfestingum fyrir tugi,
ef ekki hundruð, milljarða króna
hefur verið slegið á frest. Boðuð
áform eru því til endurskoðunar og
ekki liggur fyrir hvernig endanleg
útfærsla verður. Ekki er ólíklegt að
dregið verði úr kynntum áformum.
Ólíkt því sem ritstjórinn heldur
fram, þá eru í öðru lagi sérstakir
skattar og gjöld á fiskeldi á Íslandi
umfram önnur fyrirtæki og skatt­
heimtan á laxeldi er reyndar hvergi
meiri í heiminum en á Íslandi. Árið
2019 voru lög um fiskeldi endur­
skoðuð. Samhliða þeirri breytingu
var innleiddur veltutengdur auð­
lindaskattur, sem tekur mið af
alþjóðlegu markaðsverði á laxi.
Gjaldtakan er hlutfallslega hærri
þegar afurðaverðið er hærra, eða
allt að 3,5% af markaðsverði á hvert
kíló, en gjaldhlutfallið verður að
sama skapi lægra þegar afurðaverð
lækkar. Með þessu endurspeglast
sú afstaða löggjafans að með hærra
afurðaverði aukist geta greinar­
innar til að greiða hærra gjald til
ríkisins og nærsamfélagsins. Í þessu
felst að íslensku fyrirtækin munu
greiða 3,5% af allri veltu sinni, ekki
bara af eldinu sjálfu, heldur einn­
ig af slátrun, umbúðum, sölu og
flutningi fisksins á markaði. Fyrir­
tækin greiða þennan skatt öll ár –
líka þegar illa árar og ekki bara af
reiknuðum hagnaði af hluta fram­
leiðsluferilsins, eins og rætt er um
í Noregi. Til viðbótar greiða svo
íslensku fyrirtækin af lagjöld og
gjald í umhverfissjóð sjókvíaeldis
sem samanlagt eru yfir 1% af veltu.
Þau gjöld er ekki að finna í Noregi.
Samtals eru þetta því um 4,5–5% af
veltu sem íslensku fyrirtækin greiða
í sértæka fiskeldisskatta og gjöld.
Með einfaldri stærðfræði má sjá
að íslenskt fiskeldisfyrirtæki, sem
er með 10% hagnað fyrir skatta,
greiðir um 45–50% af hagnaði í sér­
staka fiskeldisskatta og gjöld. Það
kemur til viðbótar við 20% tekju­
skatt fyrirtækja hér á landi. Auðsýnt
er því að hin meinta íslenska gjöf,
sem ritstjórinn gerir að sérstöku
umfjöllunarefni, er engin.
Í þriðja lagi má benda á að með
umræddum lögum frá 2019 var
einnig innleidd krafa um uppboð
á öllum nýjum eldisleyfum. Í lög­
unum er kveðið á um að Hafrann­
sóknastofnun beri að skilgreina eld­
issvæði og að þau verði síðan boðin
út. Slík framkvæmd mun að líkind­
um skila ríkissjóði tekjum þegar
ný leyfi verða gefin út. Í Noregi eru
uppboð á leyfum tiltölulega nýlega
tilkomin og um 80% fiskeldisleyfa
var úthlutað án uppboðs, líkt og
þau leyfi sem hefur verið úthlutað
á Íslandi. Þá verður líka að nefna, að
eldisleyfi sem gefin hafa verið út á
Íslandi eru frábrugðin þeim norsku.
Hér á landi eru þau tímabundin, en
norsku leyfin eru það ekki. Í Nor­
egi má jafnframt flytja leyfi á milli
svæða og samnýta en hér á landi er
það ekki heimilt þar sem leyfi eru
bundin við ákveðnar staðsetningar
og rekstraraðila. Á þessu er í raun
mjög mikill munur. Sveigjanleiki
Norðmanna leiðir til þess að fyrir
hvert 1.000 tonna leyfi í Noregi er
hægt að framleiða um 1.300 tonn
árlega. Hér á Íslandi er nýtingin
aðeins um 650 tonn fyrir hvert 1.000
tonna leyfi, eða helmingur þess sem
hægt er að framleiða úr hverju tonni
leyfis í Noregi. Allur samanburður á
leyfum í Noregi og Íslandi verður að
skoðast í þessu samhengi.
Að öllu fyrrgreindu virtu er ljóst,
að íslensku sjóeldisfyrirtækin
greiða nú þegar umtalsverða fjár­
muni í auðlindagjöld og þau hafa
ekki lagst gegn slíkri gjaldtöku,
þrátt fyrir að vera í miklum upp­
byggingarfasa, með tilheyrandi
fjárfestingarþörf. Í Noregi á fiskeldi
sér áratugasögu og fyrst núna eru
uppi áform um að innleiða auð­
lindaskatt. Ef tryggja á samkeppnis­
hæfni fiskeldis hér á landi, er mikil­
vægt að þekkja vel skattheimtu í
öðrum ríkjum. Þeir fjölmiðlar sem
miðla upplýsingum til almennings
geta ekki verið undanþegnir slíkri
þekkingaröflun.
Það er ríkur vilji þeirra sem
standa að sjóeldi að vera þátttak­
endur í blómlegu samfélagi í vexti.
Skattar til samfélagsins eru ein leið
til þess og þar skorast sjóeldisfyrir­
tækin ekki undan. Til þess að standa
undir skattheimtu þurfa fyrirtækin
að vera fjárhagslega hraust, þannig
að tryggja megi frekari fjárfestingar
og verðmætasköpun. Það er þetta
jafnvægi sem leiðir til mestrar
ávöxtunar samfélaganna. n
Fiskeldi, skattar, staðreyndir og uppbygging 
Sveigjanleiki Norð-
manna leiðir til þess að
fyrir hvert 1.000 tonna
leyfi í Noregi er hægt
að framleiða um 1.300
tonn árlega.
Breytingar í aldurssamsetningu
þjóðarinnar eru ein af stóru áskor­
unum íslensks samfélags. Fjöldi
eldra fólks eykst og hlutfall aldraðra
af heildarmannfjölda fer ört hækk­
andi á næstu árum og áratugum.
Kröfur eldra fólks til þjónustu hafa
að sama skapi breyst verulega frá
því sem áður var.
Því er þörf er á breyttum við­
horfum í þjónustu við eldra fólk
með áherslu á aldursvænt, heilsu­
ef landi og styðjandi samfélag. Af
þessu tilefni mælti undirrituð fyrir
þingsályktunartillögu í haust um
markvissa öflun gagna um líðan,
velferð og efnahag eldra fólks.
Tillögu sem gengur út á að safna
saman markvissum, samræmdum
og tímanlegum upplýsingum um
líðan, stöðu og velferð eldra fólks á
hverjum tíma.
Markmiðið með þessari gagnaöfl­
un er að geta mælt aðstæður eldra
fólks svo hægt sé að marka stefnu til
framtíðar, vinna að aðgerðaáætlun
og úthluta fjármagni á rétta staði.
Ánægjulegt er að segja frá því að
vel var tekið undir þessa tillögu og
hún hefur verið færð inn í annað og
stærra verkefni.
Aðgerðaáætlun til fjögurra ára
Þær fréttir bárust í desember að
Willum Þór Þórsson heilbrigðis­
ráðherra og Guðmundur Ingi Guð­
brandsson félags­ og vinnumark­
aðsráðherra hefðu sett af stað vinnu
við heildarendurskoðun á þjónustu
við eldra fólk.
Tillaga stjórnvalda birtist á sam­
ráðsgátt stjórnvalda 19. desember sl.
og hófst þá opið samráð. Þar segir
að aðgerðaáætluninni sé ætlað að
vera leiðarvísir fyrir stjórnvöld til
að skapa skýra framtíðarsýn um
hvaða leiðir verði farnar til að bæta
þjónustu við eldra fólk og vinna
heildarstefnu sem felur í sér að eitt
þjónustustig taki hnökralaust við af
öðru, að ábyrgð á þjónustuþáttum
milli aðila sé skýr og að gráum
svæðum verði útrýmt.
Um er að ræða aðgerðaráætlun til
fjögurra ára um þjónustu við eldra
fólk og er markmiðið að tryggja að
eldra fólki þjónustu við hæfi, hvort
sem um ræðir heimaþjónustu á
vegum sveitarfélaga eða heilbrigðis­
þjónustu. Þá segir að mikilvægt sé
að þjónustan sé veitt þegar hennar
er þörf, á forsendum fólksins sjálfs
og á réttu þjónustustigi. Farið
verður samhliða í þróunarverkefni
og prófanir sem nýtast munu til
ákvarðanatöku um framtíðarfyrir­
komulag þjónustu við eldra fólk.
Nú er því komin af stað heildar­
endurskoðun á þjónustu við eldra
fólk þar sem lögð verður áhersla
á þjónustukeðjuna, það er; hjúkr­
unarheimilin, sérhæfða heimaþjón­
ustu og endurhæfingu, dagþjálfun,
heimaþjónustu félags­ og heilbrigð­
isþjónustu ásamt þjónustu sveitar­
félaga til þess að hámarka virkni.
Ólíkar þarfir
Ég fagna þessari vinnu enda skiptir
það verulegu máli að huga að með
allra besta móti að eldra fólki hér
á landi. Hér er verið að fara af stað
með verkefni í sama anda og farsæld
í þágu barna þar sem einstaklingur­
inn er þungamiðjan sem verkefnið
og velferðarkerfið snýst um.
Eldra fólk er fjölbreyttur hópur,
það sem hentar einum, hentar ekki
endilega öðrum. Það er mikilvægt
að geta mætt einstaklingum á þeim
stað þar sem þeir eru og þróa úrræði
til þess að mæta mismunandi þörf­
um eldra fólks. Markmiðið ætti
ávallt að vera að bæta lífsgæði ásamt
því að viðhalda færni og virkni ein­
staklingsins en forvarnir, heilsuefl­
ing og endurhæfing spila stóran þátt
í heilbrigðri öldrun þjóðarinnar.
Það er virkilega ánægjulegt að
sjá þetta verkefni sé farið af stað
enda, hér er um að ræða eitt af stóru
áherslumálum okkar í Framsókn
fyrir síðustu kosningar. Vinna er
hafin af fullum krafti og breytingar
munu strax fara að skila sér með
margvíslegum hætti. n
Gott að eldast
Ingibjörg Isaksen
þingflokks­
formaður Fram­
sóknarflokksins
FÖSTUDAGUR 13. janúar 2023 Skoðun 11Fréttablaðið