Fréttablaðið - 13.01.2023, Blaðsíða 31

Fréttablaðið - 13.01.2023, Blaðsíða 31
Markmiðið ætti ávallt að vera að bæta lífs- gæði ásamt því að við- halda færni og virkni einstaklingsins en forvarnir, heilsuefling og endurhæfing spila stóran þátt í heilbrigðri öldrun þjóðarinnar. Daníel Jakobsson framkvæmdastjóri viðskiptaþróunar hjá Arctic Fish á Vestfjörðum Það er óumdeilt að fiskeldi á Íslandi hefur vaxið kröftuglega síðasta áratuginn eða svo. Á Vestfjörðum hefur þessi vöxtur átt þátt í því að byggðaþróun hefur algjörlega snú­ ist við. Samfélög sem áður voru á lista yfir brothættar byggðir eru nú blómleg og leggja mikið í sameigin­ lega sjóði. Fiskeldi er líka farið að skipta miklu máli fyrir þjóðarbúið og ef fram heldur sem horfir verður fiskeldi einn af burðaratvinnu­ vegum Íslands innan fárra ára. Það skiptir máli fyrir hagsæld og velferð í landinu. Fiskeldi er ekki óumdeilt og gegn því er rekin öflug hagsmunabarátta. Sanngjarnt aðhald er þó af hinu góða. Það fær aðila til að gera betur, vanda sig enn meira og sækja fram. Íslenskt sjóeldi hefur þannig þróast mikið síðastliðinn áratug, að sumu leyti vegna öflugs aðhalds. Í umræðunni um fiskeldi er mik­ ilvægt að byggt sé á staðreyndum. Því miður á það ekki alltaf við. Rit­ stjóri Fréttablaðsins, Sigmundur Ernir Rúnarsson, notar reglulega ritstjórnarpistla Fréttablaðsins til að fjalla um skattaumhverfi íslensks sjóeldis. Nú síðast í Fréttablaðinu 7. janúar sl. undir fyrirsögninni Íslenska gjöfin. Í pistlinum heldur ritstjórinn því fram, gegn betri vit­ und, að norsk eldisfyrirtæki greiði 60% af tekjum sínum til norska ríkisins á sama tíma og á Íslandi sé ekki einu sinni umræða um hvort fara eigi þessa leið. Hvoru tveggja er alrangt. Í fyrsta lagi greiða norsk eldis­ fyrirtæki ekki 60% af tekjum sínum í skatta. Í dag greiða þau í raun nánast enga skatta umfram önnur fyrirtæki í Noregi. Hins vegar hefur norska ríkisstjórnin kynnt áform um að leggja auðlindaskatt á sjó­ kvía eldi í Noregi. Áform þessi lúta að því að leggja 40% skatt á hagnað af þessari starfsemi, en ekki 40% skatt á tekjur, líkt og ritstjórinn staðhæfir ranglega. Á því er mikill munur. Í því samhengi verður að árétta, að áform norskra stjórnvalda lúta aðeins að eldishluta fiskeldis, en ekki fullvinnslu, flutningum eða pökkun. Rétt er einnig að athuga, að þessi áform hafa verið harð­ lega gagnrýnd, ekki bara af eldis­ fyrirtækjum heldur einnig sveitar­ stjórnum upp alla strandlengju Noregs. Áhrifanna er nefnilega strax farið að gæta. Þúsundir starfa hafa nú þegar tapast vegna þessara áforma og fjárfestingum fyrir tugi, ef ekki hundruð, milljarða króna hefur verið slegið á frest. Boðuð áform eru því til endurskoðunar og ekki liggur fyrir hvernig endanleg útfærsla verður. Ekki er ólíklegt að dregið verði úr kynntum áformum. Ólíkt því sem ritstjórinn heldur fram, þá eru í öðru lagi sérstakir skattar og gjöld á fiskeldi á Íslandi umfram önnur fyrirtæki og skatt­ heimtan á laxeldi er reyndar hvergi meiri í heiminum en á Íslandi. Árið 2019 voru lög um fiskeldi endur­ skoðuð. Samhliða þeirri breytingu var innleiddur veltutengdur auð­ lindaskattur, sem tekur mið af alþjóðlegu markaðsverði á laxi. Gjaldtakan er hlutfallslega hærri þegar afurðaverðið er hærra, eða allt að 3,5% af markaðsverði á hvert kíló, en gjaldhlutfallið verður að sama skapi lægra þegar afurðaverð lækkar. Með þessu endurspeglast sú afstaða löggjafans að með hærra afurðaverði aukist geta greinar­ innar til að greiða hærra gjald til ríkisins og nærsamfélagsins. Í þessu felst að íslensku fyrirtækin munu greiða 3,5% af allri veltu sinni, ekki bara af eldinu sjálfu, heldur einn­ ig af slátrun, umbúðum, sölu og flutningi fisksins á markaði. Fyrir­ tækin greiða þennan skatt öll ár – líka þegar illa árar og ekki bara af reiknuðum hagnaði af hluta fram­ leiðsluferilsins, eins og rætt er um í Noregi. Til viðbótar greiða svo íslensku fyrirtækin af lagjöld og gjald í umhverfissjóð sjókvíaeldis sem samanlagt eru yfir 1% af veltu. Þau gjöld er ekki að finna í Noregi. Samtals eru þetta því um 4,5–5% af veltu sem íslensku fyrirtækin greiða í sértæka fiskeldisskatta og gjöld. Með einfaldri stærðfræði má sjá að íslenskt fiskeldisfyrirtæki, sem er með 10% hagnað fyrir skatta, greiðir um 45–50% af hagnaði í sér­ staka fiskeldisskatta og gjöld. Það kemur til viðbótar við 20% tekju­ skatt fyrirtækja hér á landi. Auðsýnt er því að hin meinta íslenska gjöf, sem ritstjórinn gerir að sérstöku umfjöllunarefni, er engin. Í þriðja lagi má benda á að með umræddum lögum frá 2019 var einnig innleidd krafa um uppboð á öllum nýjum eldisleyfum. Í lög­ unum er kveðið á um að Hafrann­ sóknastofnun beri að skilgreina eld­ issvæði og að þau verði síðan boðin út. Slík framkvæmd mun að líkind­ um skila ríkissjóði tekjum þegar ný leyfi verða gefin út. Í Noregi eru uppboð á leyfum tiltölulega nýlega tilkomin og um 80% fiskeldisleyfa var úthlutað án uppboðs, líkt og þau leyfi sem hefur verið úthlutað á Íslandi. Þá verður líka að nefna, að eldisleyfi sem gefin hafa verið út á Íslandi eru frábrugðin þeim norsku. Hér á landi eru þau tímabundin, en norsku leyfin eru það ekki. Í Nor­ egi má jafnframt flytja leyfi á milli svæða og samnýta en hér á landi er það ekki heimilt þar sem leyfi eru bundin við ákveðnar staðsetningar og rekstraraðila. Á þessu er í raun mjög mikill munur. Sveigjanleiki Norðmanna leiðir til þess að fyrir hvert 1.000 tonna leyfi í Noregi er hægt að framleiða um 1.300 tonn árlega. Hér á Íslandi er nýtingin aðeins um 650 tonn fyrir hvert 1.000 tonna leyfi, eða helmingur þess sem hægt er að framleiða úr hverju tonni leyfis í Noregi. Allur samanburður á leyfum í Noregi og Íslandi verður að skoðast í þessu samhengi. Að öllu fyrrgreindu virtu er ljóst, að íslensku sjóeldisfyrirtækin greiða nú þegar umtalsverða fjár­ muni í auðlindagjöld og þau hafa ekki lagst gegn slíkri gjaldtöku, þrátt fyrir að vera í miklum upp­ byggingarfasa, með tilheyrandi fjárfestingarþörf. Í Noregi á fiskeldi sér áratugasögu og fyrst núna eru uppi áform um að innleiða auð­ lindaskatt. Ef tryggja á samkeppnis­ hæfni fiskeldis hér á landi, er mikil­ vægt að þekkja vel skattheimtu í öðrum ríkjum. Þeir fjölmiðlar sem miðla upplýsingum til almennings geta ekki verið undanþegnir slíkri þekkingaröflun. Það er ríkur vilji þeirra sem standa að sjóeldi að vera þátttak­ endur í blómlegu samfélagi í vexti. Skattar til samfélagsins eru ein leið til þess og þar skorast sjóeldisfyrir­ tækin ekki undan. Til þess að standa undir skattheimtu þurfa fyrirtækin að vera fjárhagslega hraust, þannig að tryggja megi frekari fjárfestingar og verðmætasköpun. Það er þetta jafnvægi sem leiðir til mestrar ávöxtunar samfélaganna. n Fiskeldi, skattar, staðreyndir og uppbygging  Sveigjanleiki Norð- manna leiðir til þess að fyrir hvert 1.000 tonna leyfi í Noregi er hægt að framleiða um 1.300 tonn árlega. Breytingar í aldurssamsetningu þjóðarinnar eru ein af stóru áskor­ unum íslensks samfélags. Fjöldi eldra fólks eykst og hlutfall aldraðra af heildarmannfjölda fer ört hækk­ andi á næstu árum og áratugum. Kröfur eldra fólks til þjónustu hafa að sama skapi breyst verulega frá því sem áður var. Því er þörf er á breyttum við­ horfum í þjónustu við eldra fólk með áherslu á aldursvænt, heilsu­ ef landi og styðjandi samfélag. Af þessu tilefni mælti undirrituð fyrir þingsályktunartillögu í haust um markvissa öflun gagna um líðan, velferð og efnahag eldra fólks. Tillögu sem gengur út á að safna saman markvissum, samræmdum og tímanlegum upplýsingum um líðan, stöðu og velferð eldra fólks á hverjum tíma. Markmiðið með þessari gagnaöfl­ un er að geta mælt aðstæður eldra fólks svo hægt sé að marka stefnu til framtíðar, vinna að aðgerðaáætlun og úthluta fjármagni á rétta staði. Ánægjulegt er að segja frá því að vel var tekið undir þessa tillögu og hún hefur verið færð inn í annað og stærra verkefni. Aðgerðaáætlun til fjögurra ára Þær fréttir bárust í desember að Willum Þór Þórsson heilbrigðis­ ráðherra og Guðmundur Ingi Guð­ brandsson félags­ og vinnumark­ aðsráðherra hefðu sett af stað vinnu við heildarendurskoðun á þjónustu við eldra fólk. Tillaga stjórnvalda birtist á sam­ ráðsgátt stjórnvalda 19. desember sl. og hófst þá opið samráð. Þar segir að aðgerðaáætluninni sé ætlað að vera leiðarvísir fyrir stjórnvöld til að skapa skýra framtíðarsýn um hvaða leiðir verði farnar til að bæta þjónustu við eldra fólk og vinna heildarstefnu sem felur í sér að eitt þjónustustig taki hnökralaust við af öðru, að ábyrgð á þjónustuþáttum milli aðila sé skýr og að gráum svæðum verði útrýmt. Um er að ræða aðgerðaráætlun til fjögurra ára um þjónustu við eldra fólk og er markmiðið að tryggja að eldra fólki þjónustu við hæfi, hvort sem um ræðir heimaþjónustu á vegum sveitarfélaga eða heilbrigðis­ þjónustu. Þá segir að mikilvægt sé að þjónustan sé veitt þegar hennar er þörf, á forsendum fólksins sjálfs og á réttu þjónustustigi. Farið verður samhliða í þróunarverkefni og prófanir sem nýtast munu til ákvarðanatöku um framtíðarfyrir­ komulag þjónustu við eldra fólk. Nú er því komin af stað heildar­ endurskoðun á þjónustu við eldra fólk þar sem lögð verður áhersla á þjónustukeðjuna, það er; hjúkr­ unarheimilin, sérhæfða heimaþjón­ ustu og endurhæfingu, dagþjálfun, heimaþjónustu félags­ og heilbrigð­ isþjónustu ásamt þjónustu sveitar­ félaga til þess að hámarka virkni. Ólíkar þarfir Ég fagna þessari vinnu enda skiptir það verulegu máli að huga að með allra besta móti að eldra fólki hér á landi. Hér er verið að fara af stað með verkefni í sama anda og farsæld í þágu barna þar sem einstaklingur­ inn er þungamiðjan sem verkefnið og velferðarkerfið snýst um. Eldra fólk er fjölbreyttur hópur, það sem hentar einum, hentar ekki endilega öðrum. Það er mikilvægt að geta mætt einstaklingum á þeim stað þar sem þeir eru og þróa úrræði til þess að mæta mismunandi þörf­ um eldra fólks. Markmiðið ætti ávallt að vera að bæta lífsgæði ásamt því að viðhalda færni og virkni ein­ staklingsins en forvarnir, heilsuefl­ ing og endurhæfing spila stóran þátt í heilbrigðri öldrun þjóðarinnar. Það er virkilega ánægjulegt að sjá þetta verkefni sé farið af stað enda, hér er um að ræða eitt af stóru áherslumálum okkar í Framsókn fyrir síðustu kosningar. Vinna er hafin af fullum krafti og breytingar munu strax fara að skila sér með margvíslegum hætti. n Gott að eldast Ingibjörg Isaksen þingflokks­ formaður Fram­ sóknarflokksins FÖSTUDAGUR 13. janúar 2023 Skoðun 11Fréttablaðið

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.