Fréttablaðið - 13.01.2023, Blaðsíða 35

Þú þarft að vera
nákvæm og íhugul og
þessi skipulagningar-
gáfa þarf að ná alveg til
hráefnisins. Þetta er
það nákvæmlega sama
og að skipuleggja mjög
stórt fyrirtæki.
leikhús
Hvíta tígrisdýrið
Borgarleikhúsið í samstarfi við
Slembilukku eftir Bryndísi Ósk Þ.
Ingvarsdóttur
Leikstjóri: Guðmundur Felixson
Leikarar: Guðlaug Elísabet
Ólafsdóttir, Jökull Smári
Jakobsson, Laufey Haraldsdóttir
og Þuríður Blær Jóhannsdóttir
Leikmynda- og
búningahönnuður: Bryndís Ósk Þ.
Ingvarsdóttir
Hljóðmynd og tónlist: Eygló
Höskuldsdóttir Viborg
Lýsingarhönnun: Kjartan Darri
Kristjánsson
Sigríður Jónsdóttir
Bókmenntasagan er uppfull af háa-
loftum og skúmaskotum. Hentugir
afkimar til að fela leyndarmál af
öllu tagi, hvort sem það eru óheppi-
lega lasnar eiginkonur eða vand-
ræðabörn. Að sama skapi eru þessi
rykugu rými líka ákjósanleg til að
fela sig fyrir umheiminum, ef þann-
ig stendur á. Þá er gott að hafa hvítt
tígrisdýr til að vernda mann eða
gæta þess að enginn komist út.
Slembilukka vakti verðskuldaða
lukku með sýningunni Á vísum
stað undir formerkjum Umbúða-
lauss, tilraunavettvangs ungs sviðs-
listafólks í Borgarleikhúsinu. Hvíta
tígrisdýrið er næsta skref í þeirra
samstarfi og fyrsta leikrit Bryndísar
Óskar Ingvarsdóttur. Hvíta tígris-
dýrið fjallar um þrjú börn og kon-
una með kjólfaldinn sem stjórnar
heimilishaldinu, ef svo skyldi kalla,
með harðri hendi. Þau húka saman
á háaloftinu þar sem dagarnir renna
saman í eitt, reglurnar eru form-
fastar og lífsgleðin takmörkuð.
Sagan er meira í ætt við uppruna-
legu Grimmsævintýrin eða Lemony
Snicket með góðri slettu af gufu-
pönki og heimsókn frá vofu Samu-
els Beckett. Bryndís Ósk skapar
veröldina af kostgæfni og sköpun-
argleði, bæði í gegnum textann og
sýnilega heiminn sem birtist á Litla
sviðinu en hún hannar bæði leik-
myndina og búningana. Hún hikar
ekki við að fjalla um erfið málefni
á borð við erfðan fjölskyldusárs-
auka og fyrirgefningu syndanna
en gleymir ekki að skemmta ungu
áhorfendunum.
Guðlaug Elísabet leikur konuna
með kjólfaldinn, harðstjóra sem
vill hafa allt í röð og reglu. Hún
vitnar stöðugt í karl föður sinn, en
andi hans virðist teygja krumlur
sínar yfir gröf og dauða. Guðlaug
gerir þetta kerlingarsíli, sem minnir
stundum á Vinní í Hamingjudög-
um, eins stórt og greiðsluna hennar,
skapsveiflurnar eru miklar og rösk-
unin skemmtilega tryllingsleg.
Þegnar hennar og börn eru Klaka-
drengurinn, Ósýnilega stúlkan og
Gírastúlkan, holdgervingar mis-
munandi viðbragða við áreiti. Klaka-
drengnum er alltaf kalt og meðferð
Jökuls Smára á þessum viðkvæma
dreng staðfestir að hann er ungur
leikari til að fylgjast með. Laufey,
annar meðlimur Slembilukku, leikur
Ósýnilegu stúlkuna sem er stöðugt
skikkuð í þagnarbindindi en lætur
ekki segjast. Gaman væri að sjá Lauf-
eyju stíga aðeins fastar til jarðar en
raddbeiting hennar er ekki nægilega
sterk. Gírastúlkan vill halda öllu
góðu og Þuríður Blær skilar flóknu
tilfinningaferðalagi hennar afskap-
lega vel, hvernig hún felur tilfinn-
ingar sínar og síðan blómstrar.
Þriðji meðlimur Slembilukku er
tónlistarkonan Eygló Höskuldsdótt-
ir Viborg sem skapar hljóðheiminn.
Á heildina litið eru tónsmíðarnar vel
heppnaðar, dularfullar og lifandi, en
stundum sat tónlistin ekki nægilega
vel í sýningunni, eins og hljóðblönd-
unin væri úr takti. Sama má segja um
rödd Ósýnilegu stúlkunnar, eins og
hún væri fyrir aftan sviðið frekar en
á. Guðmundur Felixson hlúir vel að
persónum verksins og heiminum
sem þær dvelja í. Þar ber hæst augna-
blikin þar sem leikhústöfrarnir
spretta fram; bolli sem ferðast með
lyftu, stólar sem virðast hreyfast af
sjálfu sér og fljúgandi fiðrildi.
Sviðslistahópurinn Slembilukka
er svo sannarlega að stimpla sig inn
í sviðslistasenuna og gaman að sjá
Borgarleikhúsið standa við bakið á
honum. Hvíta tígrisdýrið er öðru-
vísi barnasýning en áður hefur sést
á íslensku leiksviði. Fátt er dregið
undan hvað varðar efnistök en
stutt er í leikhústöfrana og sýningin
ber að lokum með sér skilaboð um
manngæsku og fyrirgefningu, bráð-
nauðsynlega lexíu fyrir leikhúsá-
horfendur á öllum aldri. n
Niðurstaða: Óvanaleg en eftir-
minnileg barnasýning, fyrir fólk á
öllum aldri.
Óbermin á háaloftinu
Hvíta tígrisdýrið er öðruvísi barna-
sýning en áður hefur sést á íslensku
leiksviði. Mynd/Leifur WiLBerg OrraSOn
Í dag verður opnuð yfirlits-
sýning á Kjarvalsstöðum um
feril myndvefarans og rithöf-
undarins Hildar Hákonar-
dóttur. Hildur sér söguna og
samfélagið út frá þræðinum
og segir tímann hafa breyst,
ekki eingöngu með sam-
félagsbreytingum heldur
einnig í eðli sínu.
ninarichter@frettabladid.is
Á Kjarvalsstöðum sitjum við Hildur
Hákonardóttir ásamt Sigrúnu Ingu
Hrólfsdóttur sýningarstjóra sem
gegnir tímabundinni rannsóknar-
stöðu við Listasafn Reykjavíkur er
snýr að ferli Hildar, sem er grunnur-
inn að sýningunni. Þá stendur Lista-
safnið fyrir málþingi í tengslum
við sýninguna á Kjarvalsstöðum
klukkan 13 í dag þar sem Sigrún
Inga heldur lykilerindi.
Hildur er fædd 1938. Í listinni er
hún samfélagsrýnir og frumkvöðull
með langan og fjölbreyttan feril að
baki. Hún varð stúdent frá Mennta-
skólanum í Reykjavík 1955 og flutti
til Bandaríkjanna 1956. Hún lærði
myndlist við Myndlista- og hand-
íðaskóla Íslands og Edinburgh Col-
lege of Art, og lauk vefnaðarkenn-
araprófi árið 1979.
Hildur var einn stofnenda Rauð-
sokkahreyfingarinnar, og er kynja-
pólitík einn af þeim þráðum sem
einkenna feril hennar og verk. Hún
er fyrrverandi skólameistari Mynd-
lista- og handíðaskóla Íslands, sem
þá hét. Þá var hún forstöðumaður
Byggða- og listasafns Árnesinga til
ársins 2000.
Hildur hefur unnið list inn á fjöl-
breytta miðla, en að mestu leyti
notað vefnað. Vefur er orð sem
heyrist oftar í sambandi við tölvur
í dag. Hildur segir þekkinguna á
vefnaðinum nýtast á öllum sviðum
lífsins. Hún býr yfir einstakri sýn og
heimsmynd og greinir mannlega til-
vist út frá þræðinum.
„Einu sinni var blaðamönnum
alltaf boðið upp á kampavín og
snittur,“ segir Hildur í upphafi við-
tals. Tónninn er ekki afsakandi,
heldur blátt áfram innlegg í það
hvernig samfélagið hefur breyst.
Kampavín og snittur væru í hróp-
andi ósamræmi við andrúmsloftið,
fyrir utan sýningarsal þar sem
vefnaður Hildar hangir á veggjum,
hverra stef eru meðal annars bar-
átta alþýðukvenna fyrir sýnileika
og viðurkenningu í samfélaginu.
„Þegar ég hef fengið tækifæri til
þess, hef ég vakið athygli á því að
vefnaðurinn sem slíkur er svo mikið
undur,“ segir hún. „Vefnaðurinn er
svo ríkur að þú finnur það í tungu-
málinu. Við erum komin í gegnum
skrifaða tímabilið sem er fullt af til-
vísunum í vefnað. Svo förum við í
gegnum skrifin og inn í tölvuöldina
og við erum enn að tala um vefinn.
Veraldarvef, internetið. Net er viss
tegund af vef,“ segir Hildur.
„Þú þarft að vera fyrirhyggjusöm
og skipulögð, ef þú ætlar að vefa. Þú
þarft að vera nákvæm og íhugul og
þessi skipulagningargáfa þarf að ná
alveg til hráefnisins. Þetta er það
nákvæmlega sama og að skipuleggja
mjög stórt fyrirtæki,“ segir hún.
„Vefurinn krefst svo mikillar skipu-
lagningar að það að fara í gegnum
vefnaðarnám held ég að sé fullkom-
lega sambærilegt við það sem fólk
lærir í háskóla. Svo er enn þá betra
að læra það á praktískan máta.“
Hildur vísar einnig til þess að
gjarnan sé talað um lífið sjálft sem
vef. „Talað er um lífsvefinn. Við
tölum stundum um það að uppi-
staðan sé meðgjöfin. Af hvaða kyn-
stofni eru foreldrar þínir, landið
sem maður fæðist í, og hvort þú
fæðist í borg eða sveit. Þetta er það
sem þér er gefið en þú lærir hvernig
þú vinnur ívafið sem fer og fyllir
inn í vefnaðinn. Við ráðum hvernig
við nálgumst kringumstæðurnar
okkar,“ segir hún. „Þetta hefur fylgt
okkur og mun alltaf fylgja okkur.
Vefurinn er svo dularfullur og
skemmtilegur.“
Sé litið á hinar mismunandi túlk-
anir á vefnum í samtímanum, liggur
við að spyrja hvernig hið nýrra og
tölvutengda hlutverk orðsins og vef-
hugtaksins horfir við listakonunni.
„Það kemur eitthvert form, ef
við förum í gömlu listasöguna. Þar
er talað um þrefalda þróun, byrj-
unarstig, klassíska stigið og svo
úrvinnslustig, jafnvel svolítið deca-
dent,“ svarar Hildur.
„Við höfum farið í gegnum tvö
menningarstig sem eru búin að vera
ótrúlega sterk. Annað er prentaða
bókin. Við vitum hvernig hún byrj-
aði og hún er búin að eiga flott fimm
hundruð ára tímabil. Nú er hið
myndræna að sækja á hið skrifaða.
Í myndlistinni átti málverkið þessar
aldir og var óskaplega sterkt og nú
sækja önnur form á. Það er óskap-
lega skemmtileg uppstokkun, en
við erum mitt í breytingaferli. Það
breytingaferli verður bara að fá að
eiga sér stað. Við vitum ekki hvert
það muni á endanum fara. Í hvaða
átt,“ segir hún.
Ertu með kenningu?
„Tíminn hefur breyst. Ég veit að
þetta byrjaði með endurreisninni
þegar við fórum inn í fjarvíddina.
Áður hafði myndefnið verið svona
flatt. Það voru bara tvær víddir. Svo
kemur fjarvíddin inn og hún stefnir
í punkt, sem er eins og regnboginn,
þú kemst aldrei þangað. En sam-
félagið skynjar sig frá þessum tíma í
einhverju framþróunarskeiði. Þú ert
að sækja fram að einhverju sem þú
veist ekki hvað er,“ útskýrir Hildur.
„Svo gerist það 2012 að tíminn
skiptir um eðli, fjarvíddarhugsunin
er ekki lengur til og við þurfum að
læra að lifa í núinu. Þú ert alltaf í
núinu. En við vorum orðin svo háð
því að hugsa alltaf um að vera að
fara eitthvað, í framþróun.“
Hvað gerist 2012?
„Það var árið sem Mayarnir sögðu
að tímatalið myndi enda. En það
var ekki það, heldur breytti tíminn
um eðli. Þá fara menn að uppgötva
að tíminn er ekki línulaga heldur
hringlaga, eins og vortex. Það er
erfitt að útskýra þetta, en við erum
stödd inn að miðju krossins, þar
sem þú sérð aftur í tímann og fram
í tímann. Við erum bara stödd í ein-
hverju flæði,“ segir Hildur Hákonar-
dóttir. n
Í tímans flæði með rauðum þræði
Sem listamaður
hefur Hildur
mest unnið
með vefnað
en vefinn segir
hún að krefjist
svo mikillar
skipulagningar
að vefnaðarnám
sé sambærilegt
háskólanámi.
fréttaBLaðið/
ernir
FÖSTUDAGUR 13. janúar 2023 Menning 15Fréttablaðið