Tímarit lögfræðinga - 01.04.2017, Blaðsíða 46

44
heimild til umráðatöku á grundvelli eignarnáms án þess að bætur
hafi verið greiddar er túlkuð með þröngum hætti og að ríkar kröfur
eru gerðar til sönnunar á brýnni þörf til slíks.
Þessi sjónarmið eru í samræmi við stöðu eignarnáms sem loka-
úrræðis. Hefur verið talið að almennt skuli vera lokið lögbundnum
ferlum og öflun leyfa sem þörf er á vegna viðkomandi framkvæmdar
áður en beiðni um eignarnám er sett fram. Ekki verður séð að það
breyti þessu þó að eignarnemi, t.d. sveitarfélag, fari jafnframt með
ákvörðunarvald, svo sem varðandi skipulag sem þarf að breyta svo
að framkvæmd verði að veruleika.74
Sumar framkvæmdir eru háðar mati á umhverfisáhrifum, sbr. lög
nr. 106/2000, og má ljóst vera að eignarnám getur ekki komið til álita
fyrr en álit Skipulagsstofnunar um matið liggur fyrir. Jafnframt getur
verið þörf á tilteknum öðrum opinberum leyfum vegna framkvæmda
og má sem dæmi nefna leyfi Orkustofnunar, sbr. 4. gr. raforkulaga,
þegar til stendur að reisa nýtt raforkuver. Slík leyfi eru forsenda þess
að framkvæmd geti orðið að veruleika og færa má rök fyrir því að ekki
sé tímabært að krefjast eignarnáms fyrr en þeirra hefur verið aflað.
Úrlausn þess hvernig tímaröð þessa skuli háttað og hvenær tíma-
bært er að krefjast eignarnáms er vandasöm, ekki síst vegna þess að
lög um framkvæmd eignarnáms eru barn síns tíma og lögfest á tíma
mun einfaldara lagaumhverfis að þessu leyti. Lögin gera til að mynda
ekki ráð fyrir því að framkvæmd sem krafist er eignarnáms vegna
sæti mati á umhverfisáhrifum eða að þörf sé opinberra leyfa. Raunar
má velta fyrir sér hvort lögin, sem sett voru 20 árum fyrir setningu
stjórnsýslulaga, geri ráð fyrir því að eignarnám verði að grundvallast á
stjórnvaldsákvörðun, sbr. 4. gr. laganna.75 Sjálfstætt álitaefni sem risið
getur vegna þessarar óvissu er hvort afla skuli framkvæmdaleyfis,
74 Í dönskum rétti hefur verið gert ráð fyrir því að nauðsynlegra leyfa hafi verið aflað
áður en tekin er ákvörðun um eignarnám og jafnframt að kærufrestur vegna slíks sé liðinn,
sbr. Hanne Mølbeck og Jens Flensborg: Ekspropriation i praksis, bls. 62-63. Lögð er áhersla
á að sótt sé um slík leyfi eins fljótt og unnt er við undirbúning framkvæmdar, en talið að
til greina geti komið að veita leyfi til eignarnáms með fyrirvara. Þá hefur verið bent á að
ólögmætt sé að hrinda eignarnámi í framkvæmd án þess að nauðsynlegra leyfa hafi verið
aflað, sbr. Poul Andersen: „Domstolsprøvelse i ekspropriationssager“. Juristen 1963, bls.
215.
75 Í greininni kemur fram að þegar eignarnemi neyti eignarnámsheimildar sinnar,
sendi hann matsnefnd eignarnámsbóta beiðni um, að mat fari fram. Beiðninni skuli fylgja
greinargerð fyrir eignarnámsheimild þeirri, sem beiðnin styðst við, og þeim framkvæmdum,
sem eru tilefni eignarnámsins. Einnig skuli tilgreina þær eignir, sem eignarnám lýtur að,
og þeim eignarskerðingum lýst, sem eignarnámið hefur í för með sér. Þá skuli eignarnemi,
að svo miklu leyti sem auðið er, láta fylgja beiðninni skrá yfir eigendur og aðra rétthafa,
sem eignarnámið snertir.