Tímarit lögfræðinga - 01.04.2017, Qupperneq 57

55
leið að kröfur til meðalhófs hafa þyngst í yngri dóminum. Það birtist
meðal annars í ríkari sönnunarbyrði eignarnemans fyrir því að
tilteknir kostir, sem eru minna íþyngjandi fyrir eignarnámsþola,
séu ekki tækir. Má ráða af yngri dóminum að eignarnámsþoli hafði
áður þurft að sæta skerðingu á eignarréttindum í þágu vegagerðar á
svæðinu. Velta má því upp í þessu samhengi hvort sama ætti við ef
landeigandi hefði áður þurft að þola eignarnám vegna annars konar
framkvæmdar í almannaþágu, svo sem lagningu raflínu. Hugsanlega
aukast kröfur til framkvæmdaraðilans hafi landeigandi áður þurft að
sæta skerðingu eignarráða vegna framkvæmda í almannaþágu óháð
því hvers eðlis framkvæmdin er, en ekki er að finna skýra leiðsögn
um það í dómaframkvæmd.
Ljóst er að það skiptir miklu máli hvort tiltekinn kostur telst
ásættan legur og er þar meðal annars horft til þess hvort hann sé
framkvæmanlegur og nái því markmiði sem að er stefnt. Mat þess
stjórnvalds sem stendur að baki framkvæmd skiptir sýnilega miklu
í þeim efnum, en þó verður ráðið af dómum Hæstaréttar að eignar-
námsþoli geti rökstutt að tiltekinn kostur sé ásættanlegur og að það kalli
í öllu falli á rannsókn af hálfu framkvæmdaraðilans, sbr. t.d. fyrrgreinda
dóma Hæstaréttar frá 12. maí 2016 í máli nr. 511/2015 o.fl. (Suðurnesjalína
2) og dóm frá 15. júní 2017 í máli nr. 193/2017 (Kröflulína 4 og 5). Það er
jafnframt í samræmi við dóm Hæstaréttar frá 22. október 2009 í máli nr.
22/2009 (Hornafjarðarfljót) þar sem fjallað var með stefnu markandi
hætti um skyldu framkvæmdaraðila til að rannsaka mis munandi
framkvæmdarkosti. Málið varðaði ekki eignarnám, heldur gildi
úrskurðar ráðherra um það hvaða kostir vegna lagningar á hring vegi
um Hornafjarðarfljót skyldu metnir umhverfismati samkvæmt lögum
nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum. Í málinu var tekist á um að
hvaða marki val framkvæmdarkosti væri á forræði framkvæmdaraðila,
en af hálfu Vegagerðarinnar og ráðuneytisins hafði verið byggt á því
að slíku forræði væri lítil sem engin takmörk sett. Í dómi Hæstaréttar
var hins vegar lagt til grundvallar að framkvæmdaraðili hefði forræði
á því hvaða framkvæmdarkostir uppfylla markmið viðkomandi
framkvæmdar, enda væri matið reist á hlutlægum og málefnalegum
sjónarmiðum. Hér er um þýðingarmikinn fyrirvara að ræða sem
felur í sér að forræði framkvæmdaraðilans sætir ávallt endurskoðun
dómstóla á því hvort matið sé hlutlægt og málefnalegt. Það ræður þá
til að mynda ekki endanlega úrslitum þó að tiltekinn kostur sé að
einhverju marki hagkvæmari fyrir framkvæmdaraðilann eða feli í sér
minni kostnað. Telja verður að þörf sé á heildstæðu mati og forsenda