Tímarit lögfræðinga - 01.04.2017, Blaðsíða 105

103
10. SAMANTEKT
Hér að framan hefur verið gerð grein fyrir nýmæli 218. gr. b, sem kom
inn í almenn hegningarlög nr. 19/1940 í mars 2016, sbr. lög nr. 23/2016
og tók gildi 5. apríl 2016. Aðdragandi og forsendur ákvæðisins eru
rakin og lýst starfi fjögurra opinberra nefnda sem skipaðar voru af
dómsmálaráðherra á sínum tíma. Þær höfðu það hlutverk að rannsaka
heimilisofbeldi á Íslandi og koma með tillögur til úrbóta. Nefndirnar
lögðu margt gagnlegt til, m.a. á sviði löggjafarinnar, en ekki kom fram
sú hugmynd að lögfesta sérstakt refsiákvæði um heimilisofbeldi eða
ofbeldi í nánum samböndum. Þá er farið yfir þróun íslenskrar löggjafar
á þessu sviði, allt frá því að lögfestar voru reglur um nálgunarbann, í
samræmi við tillögur nefndanna, sbr. lög nr. 94/2000 og fram til þess að
ákvæði 218. gr. b leit dagsins ljós. Þegar álit refsiréttarnefndar frá 2005 er
lesið og borið saman við ríkjandi viðhorf kemur í ljós að árið 2005 taldi
nefndin ekki standa til þess viðhlítandi lagaleg eða refsipólitísk rök að
lögfesta sérstakt ákvæði um heimilisofbeldi. Aftur á móti lagði hún til
að náin tengsl geranda og þolanda yrðu sérstök refsiþyngingarástæða,
þar sem þau þættu auka á grófleika verknaðar. Úr varð lögfesting
3. mgr. 70. gr. hgl., sbr. lög nr. 27/2006. Með sömu lögum var einnig
lögfest ákvæði um stórfelldar ærumeiðingar í nánum samböndum í
233. gr. b. Með þessu ákvæði og reglum um nálgunarbann, sem nú er
að finna í sérstökum lagabálki, sbr. lög nr. 85/2011, var markmiðið að
auka réttarvernd þeirra sem verða fyrir ofsóknum og móðgunum af
hálfu þeirra sem þeir eru í nánum tengslum við.
Í sjötta kafla er gerð grein fyrir réttarstöðunni á Norðurlöndunum.
Svíar lögfestu fyrstir Norðurlandaþjóða ákvæði af þessu tagi árið
1998 og Norðmenn fylgdu í kjölfarið 2005. Finnar og Danir hafa ekki
innleitt sambærileg ákvæði. Fjallað er nokkuð ítarlega um þróunina
í Noregi, þar sem íslenska ákvæðið er sniðið að því norska og sömu
sjónarmið lögð til grundvallar.
Sjöundi kafli lýtur að nánari skoðun á 218. gr. b. Að hætti Norð-
manna var talið eðlilegt að koma ákvæðinu fyrir í XXIII. kafla hegn-
ingar laganna um manndráp og líkamsmeiðingar. Ákvæðinu verður
ekki beitt með öðrum almennari ákvæðum hegningarlaganna sem lúta
að líkamsmeiðingum, nauðung, frelsissviptingu eða hótunum, þar sem
þessir verknaðir eru yfirleitt þáttur í broti gegn 218. gr. b. Ákvæðið
tæmir sök í þeim tilvikum. Ekki er útilokað að öðrum ákvæðum
hegningar laganna verði beitt samhliða, t.d. ákvæðum sem mæla
fyrir um hærri refsimörk eða ef refsiverð háttsemi felur jafnframt í
sér kynferðisbrot, eins og t.d. nauðgun.