Læknablaðið - 01.10.2022, Blaðsíða 7

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 435Heimildir: 1. ELIQUIS (apixaban). Samantekt á eiginleikum lyfs. 2. Agnelli et al. New
England Journal of Medicine 2013;369:799-808
3. Agnelli G et al. New England Journal of Medicine 2013;368:699-708
PP-ELI-EUR-1499 / PP-ELI-DNK-0326 / PFI-20-03-01 Mars 2020
MEÐFERÐ OG FORVÖRN GEGN
ENDURTEKINNI SEGAMYNDUN:
HVAÐA ATRIÐI SKIPTA ÞIG MÁLI VARÐANDI
VERKUN OG ÖRYGGI?
Veldu bæði verkun og öryggi með ELIQUIS
Byrjaðu og haltu áfram með ELIQUIS, bæði sem meðferð og sem forvörn gegn
endurtekinni segamyndun í djúplægum bláæðum og/eða lungnasegareki (DVT/PE)1
Meðferð til inntöku, hraður verkunarháttur og ekki þörf á að hefja meðferð með LMWH stungulyfjum1
• Meðferð við DVT/PE: ELIQUIS sýnir marktæka áhættuminnkun hvað varðar meiriháttar blæðingar
í samanburði við enoxaparín/warfarín og sambærilega verkun2
• Forvörn gegn endurteknu DVT/PE: ELIQUIS sýnir marktæka yfirburði verkunar í samanburði við lyfleysu
og sambærilega tíðni meiriháttar blæðinga3
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
Axel F. Sigurðsson
hjartalæknir
axel@hjartamidstodin.is
Mikill fjöldi fólks tekur statínlyf í dag.
Færa má rök fyrir því að meðal þeirra
sem ekki taka statínlyf séu margir sem
myndu hafa gagn af slíkri meðferð. Þá er
einnig hópur fólks sem tekur statínlyf og
hefur af því lítið sem ekkert gagn. Það
er hlutverk okkar lækna að rétta hlut
beggja þessara hópa.
doi 10.17992/lbl.2022.10.707
Jákvæð áhrif statína á horfur einstaklinga með
hjarta- og æðasjúkdóma endurspegla eitt af stærstu
framfaraskrefum sem stigin hafa verið á sviði hjarta-
lyflækninga síðustu áratugi. Áhrif á lýðheilsu eru
ótvíræð og læknar hafa öðlast vopn sem nota má til
að hefta framgang æðakölkunarsjúkdóma.
Alvarlegar aukaverkanir af völdum statína eru
sjaldgæfar. Dæmi eru um útbreitt vöðvaniðurbrot
(rhabdomyolysis) en það er fátítt. Aðrar aukaverkanir
sem ber að nefna eru neikvæð áhrif á lifrarstarfsemi,
aukin hætta á sykursýki, minnistruflanir, vöðva-
verkir og vöðvamáttleysi. Mikilvægt er að hafa í
huga mögulegar milliverkanir við önnur lyf.
Tíminn hefur leitt í ljós að lifraraukaverkanir
eru sjaldgæfar og ekki þykir lengur nauðsynlegt að
mæla lifrarpróf reglulega hjá einstaklingum sem
taka statínlyf.
Vísbendingar um aukna hættu á sykursýki af
völdum statína eru býsna afgerandi. Þetta hefur þó
litlu breytt varðandi notkun þessara lyfja hjá sjúk-
lingum með hjarta- og æðasjúkdóma enda talið að
ávinningur af meðferð vegi þyngra en áhættan í
þessu tilviki.
Nokkrar rannsóknir benda til þess að statín geti
haft neikvæð áhrif á minni og gerhygli.1 Helst hefur
verið talið að þetta geti haft þýðingu fyrir einstak-
linga sem þegar hafa væga skerðingu í hugsanaferli
(mild cognitive dysfunction). Á hinn bóginn benda aðr-
ar rannsóknir til þess að statín geti dregið úr hættu
á heilabilun sem rekja má til æðakölkunarsjúkdóms.
Skortur er á slembirannsóknum til að hægt sé að
fullyrða um áhrif statína í þessu efni.
Bent hefur verið á að meðferðarheldni sé einungis
um 40% fyrstu 24 mánuðina eftir að statínmeðferð er
hafin.2 Þetta er áhyggjuefni enda má leiða rök að því
að skortur á meðferðarheldni auki hættu á hjarta- og
æðaatvikum umtalsvert.
Vöðvaverkir og vöðvamáttleysi eru algengustu
ástæður þess að statínmeðferð er hætt.
Nýlega voru birtar í Lancet tíðnitölur um vöðvaein-
kenni af völdum statínlyfja sem byggðar eru á niður-
stöðum stórrar samantektar á slembirannsókn um.3
Niðurstöðurnar benda til þess að vöðvaeinkenni af
völdum statína séu mun sjaldgæfari en talið hefur
verið. Höfundar greinarinnar álykta að í einungis
einu af hverjum 15 tilvikum þar sem einstaklingar á
statínlyfjum upplifa vöðvaverki megi rekja orsökina
til lyfjameðferðarinnar sjálfrar.
Í leiðara sem ritaður var í tilefni birtingar ofan-
greindrar rannsóknar bendir Maciej Banach prófess-
or við háskólann í Lodz í Póllandi á að óábyrg skrif
og fullyrðingar svokallaðrar „anti-statin“ hreyfingar
hafi dregið úr notkun statína með tilheyrandi skað-
legum áhrifum á lýðheilsu.4
Þótt áhrif statínlyfja séu ótvíræð hjá sjúklingum
með staðfestan æðakölkunarsjúkdóm sýna rann-
sóknir ekki eins afgerandi árangur við meðferð
einstaklinga sem ekki hafa undirliggjandi æðasjúk-
dóm. Í þessum hópi þarf að meðhöndla mun fleiri
einstaklinga til að sjá árangur. Þá er líklegt að í slíku
þýði séu margir einstaklingar sem yfir höfuð hafa
ekki gagn af statínmeðferð.
Læknar axla mikla ábyrgð þegar þeir taka af-
stöðu til þess hvort meðhöndla á einstakling með
statínlyfjum í ár eða áratugi. Í mörgum tilvikum er
ábending augljós en í öðrum tilvikum er hún það
alls ekki. Hlutverk læknisins er að upplýsa einstak-
linginn um mögulega gagnsemi meðferðar og hugs-
anlega fylgikvilla. Þannig skapast forsendur til að
ræða málin af skynsemi og sjúklingurinn sjálfur
getur tekið upplýsta ákvörðun um hvað hann vill
gera. Þannig verður til sameiginleg
ákvarðanataka læknis og sjúklings
(shared decision-making).
Hjarta- og æðasjúkdómar eru al-
gengasta dánarorsökin meðal aldr-
aðra. Rannsóknir benda til þess að
statín dragi úr hjarta- og æðaatvikum
meðal einstaklinga á aldrinum 70-80
ára sem hafa þekktan undirliggjandi
æðakölkunarsjúkdóm.5 Þótt hér sé
um að ræða tölfræðilega marktæk-
an mun, ber að setja hann í klínískt
samhengi. Lítil gögn eru til um aukaverkanir statína
og áhrif á lífsgæði meðal aldraðra. Þá er líklegt að
fjöllyfjameðferð aldraðra auki líkur á milliverkunum
vegna statínmeðferðar.
Mikill fjöldi fólks tekur statínlyf í dag. Færa má
rök fyrir því að meðal þeirra sem ekki taka statínlyf
séu margir sem myndu hafa gagn af slíkri meðferð.
Þá er einnig hópur fólks sem tekur statínlyf og hefur
af því lítið sem ekkert gagn. Það er hlutverk okkar
lækna að rétta hlut beggja þessara hópa.
Statín. Of mikið eða ekki nóg?
Axel F. Sigurðsson MD
cardiologist
Statins. Too much or
not enough
Hjartamiðstöðinni,
Holtasmára 1,
201 Kópavogi
Heimildir
1. Ballantyne CM, Nambi V. Statins and your memory. J Am Coll
Cardiol 2021; 77: 3157-9.
2. Banach M, Burchardt P, Chlebus K, et al. PoLA/CFPiP/PCS/PSLD/PSD/
PSH guidelines on diagnosis and therapy of lipid disorders in Poland
2021.Arch Med Sci 2021; 17: 1447-547.
3. Cholesterol Treatment Trialists’ Collaboration. Effect of statin therapy
on muscle symptoms: an individual participant data meta-analysis of
large-scale, randomised, double-blind trials. Lancet 2022; 400: 832-45.
4. Maciej Banach. Statin intolerance: time to stop letting it get in the way
of treating patients. Lancet 2022; 400: 791-3.
5. Horodinschi RN, Stanescu AMA, Bratu OG, et al. Treatment with
Statins in Elderly Patients. Medicina (Kaunas) 2019; 55: 721.