Læknablaðið - 01.10.2022, Blaðsíða 19

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 447
R A N N S Ó K N
Inngangur
Á Íslandi getur einn af hverjum þremur íbúum vænst þess að fá
krabbamein einhvern tíma á ævinni. Algengust eru krabbamein
í brjóstum, blöðruhálskirtli, ristli og endaþarmi og lungum.1 Þó
aldursstaðlað nýgengi ákveðinna krabbameina fari nú lækkandi
eftir áratuga vöxt, sérstaklega meðal karla, er gert ráð fyrir að
krabbameinstilvikum fjölgi mikið á næstu árum.2 Ástæða þess er
fyrst og fremst fólksfjölgun og hækkandi meðalaldur þjóðarinn-
ar. Spár samtaka norrænu krabbameinsskránna gera ráð fyrir að
krabbameinstilvikum hér á landi fjölgi um 25% fram til ársins 2030
en þá er reiknað með að 2210 mein greinist að meðaltali árlega í
stað 1750 meina árin 2016-2020.2 Lifendum (survivors) mun að sama
skapi fjölga verulega og er því spáð að árið 2027 verði um 20.000
manns á lífi hér á landi sem hafa fengið krabbamein. Talsverður
hluti þeirra mun þurfa áframhaldandi meðferð eða endurhæfingu.
Að greinast með krabbamein er flestum verulegt áfall og rann-
sóknir sýna að óháð alvarleika sjúkdómsins er aukin hætta á sjálfs-
vígum, hjartaáföllum og ýmsum geðröskunum fyrstu vikurnar á
eftir.3-5 Krabbamein hafa ekki aðeins mikil áhrif á þá sem veikjast
Jóhanna E. Torfadóttir1,2 næringar- og lýðheilsufræðingur
Sigrún Elva Einarsdóttir1 lýðheilsufræðingur
Ásgeir R. Helgason1,3 dósent í sálfræði
Birna Þórisdóttir4 næringarfræðingur
Rebekka Björg Guðmundsdóttir2 lýðheilsufræðingur
Anna Bára Unnarsdóttir2 lýðheilsufræðingur
Laufey Tryggvadóttir5,6 faraldsfræðingur
Helgi Birgisson5 læknir
Guðfinna Halla Þorvaldsdóttir1 sálfræðingur
1Krabbameinsfélag Íslands, 2Miðstöð í lýðheilsuvísindum við Háskóla
Íslands, 3Háskólinn í Reykjavík, 4Heilbrigðisvísindastofnun Háskóla Íslands,
5Rannsókna- og skráningarsetur Krabbameinsfélagsins, 6læknadeild Háskóla
Íslands
Fyrirspurnum svarar Jóhanna Torfadóttir, jet@hi.is
Á G R I P
INNGANGUR
Spáð er mikilli fjölgun krabbameinstilfella á Íslandi næstu áratugi. Mikilvægt
er að fá aukna innsýn í reynslu þeirra sem greinast með krabbamein með
það að markmiði að bæta lífsgæði þeirra og horfur.
AÐFERÐIR
Rannsóknin Áttavitinn náði til 4575 einstaklinga sem greindust með
krabbamein á árunum 2015 til 2019 á Íslandi og voru 18 ára eða eldri.
Þátttakendur svöruðu rafrænum spurningalista einu sinni á tímabilinu 2020
til 2021.
NIÐURSTÖÐUR
Alls svöruðu 1672 (37%) einstaklingar spurningalistanum. Meðalaldur
við greiningu var 59 ár (±12). Flestir voru upplýstir um að þeir væru með
krabbamein í viðtali hjá lækni (67%) en fjórðungur fékk upplýsingarnar
símleiðis. Alls töldu 77% þátttakenda að vel hefði verið staðið að greiningunni
þó hlutfallslega færri konur (73%) en karlar (83%). Færri voru ánægðir meðal
þeirra sem fengu upplýsingar um krabbameinsgreiningu símleiðis (62%)
en í viðtali (85%) (p<0,001). Fleiri konur (58%) en karlar (33%) sögðu að þau
hefðu þurft stuðning frá heilbrigðisstarfsfólki vegna andlegrar líðanar í
greiningarferlinu (p<0,001). Hjá 36% þátttakenda leið meira en einn mánuður
frá greiningu þar til meðferð hófst árið 2015 borið saman við 51% árið
2019. Þörf fyrir ýmis úrræði meðan á meðferð stóð, svo sem sjúkraþjálfun,
sálfræðiþjónustu eða næringarráðgjöf, var metin reglulega hjá 20-30%
þátttakenda.
ÁLYKTUN
Fjórðungur þeirra sem greindust með krabbamein fengu upplýsingar um
greiningu í gegnum síma í stað viðtals. Vísbending er um að tíminn frá
greiningu þar til krabbameinsmeðferð hefst sé að lengjast. Meta þarf hvort
hægt sé að styðja betur við einstaklinga með krabbamein í greiningar- og
meðferðarferlinu út frá þörfum hvers og eins.
Áttavitinn – rannsókn á reynslu
einstaklinga af greiningu og meðferð
krabbameina á Íslandi árin 2015-2019