Arkitektúr og skipulag - 01.04.1988, Qupperneq 7

UMHVERFI
'iótt, ef íbúðarhús og stofnanir eru falleg?
Á það að vera einkamál hvers og eins
hvernig hús hann byggir, hátt eða lágt, Ijótt
eða fallegt, eða er rétt að taka tillit til að-
liggjandi byggðar og umhverfis og þá
hvernig? Hverjir eru málsaðilar í þessum
efnum, hver á réttur þeirra að vera og
hverjir eiga að fá að ráða? Eiga einn eða
tveir menn að fá að ráða hvernig svo til
allar nýbyggingar í Kvosinni munu líta út?
Er nauðsynlegt að byggja grísk-amerískt
musteri til þess að við getum notið þess
að horfa á Esjuna? Eiga Hafnfirðingar sem
vinna í miðbænum í Reykjavík að fá að
ráða einhverju um byggingu ráðhúss í höf-
uðborg Islands, eða á þetta að vera einka-
•aiál Reykvíkinga? Eiga þeir sem búa við
Tjarnargötuna að fá að ráða meiru um
þetta mál en þeir sem búa í Breiðholtun-
um?
Er það aðalatriði í byggingarlist og um-
hverfismótun að framkvæmdaaðili geti
fengið sem ódýrasta teikningu af viðkom-
andi mannvirki, eða skiptir það svo miklu
máli fyrir notendur viðkomandi mannvirkis,
Þá sem horfa á það daglega og þjóðfélagið
i heild, að hún sé vel úr garði gerð, að við
viljum gera ákveðnar lágmarkskröfur til
hönnuða og launa hönnun í samræmi við
Það? Eða viljum við að arkitektar keppi um
það hver getur teiknað ódýrast, og viljum
við þá ekki Ifka að læknar og lögfræðingar
keppi um það hver geti fjarlægt botnlanga
°9 dæmt menn fljótast og ódýrast?
Er hönnun bygginga og umhverfis á ís-
landi svo lítið mál að yfirleitt sé ekki getið
um það í fjölmiðlum hver hafi hannað við-
komandi mannvirki? Eða er kominn tími til
þess að þeir sem hanna mannvirki hér á
landi komi fram á sjónarsviðið, sýni á sér
andlitið og taki þátt í almennri umræðu um
Þessi mál?
°g hvað um samræmið? Hvers virði er
það? Fræg er sagan af Bandaríkjamannin-
um sem ekið var um gróin hverfi Hafnar-
fjarðar, Garðabæjar, Kópavogs og Reykja-
v'kur til að skoða byggingarlist. Þegar
hann kom úr ferðinni og var spurður
hvernig honum hefði líkað hrópaði hann
UPP yfir sig af ánægju og sagði: „Ég hef
nu komið víða og séð margar borgir, en
aldrei fyrr hef ég séð jafnfjölbreytt um-
verfi á ekki stærra svæði - hér hlýtur að
búa frjálst og hamingjusamt fólk!" Samt
höfum við neytt tugþúsundir manna til
þess að byggja mjög einhæfar og sviplitlar
byggingar í nýjum hverfum hér á landi í
nafni þessa sama samræmis.
Þrátt fyrir nútíma þekkingu og tækni höfum
við enn ekki náð tökum á því að halda
þægilegu raka- og hitastigi í byggingum.
Við höldum ennþá áfram að byggja hættu-
legt umhverfi sem beinlínis stuðlar að
slysum, þar sem ónauðsynlegur umferðar-
hávaði orsakar stöðuga streitu. Ennþá höf-
um við ekki tekist á við mörg grundvallar-
atriði þéttbýlisþróunar, eins og að koma
frárennslismálum okkar í forsvaranlegt
horf, eða fundið viðunandi leiðir til þess að
losna við brotajárn og annað rusl. ( þessu
umhverfi er víða hvorki hægt að sleppa
hendi af barni né fara í gönguferð með
elskunni sinni til að horfa á sólarlagið, svo
vel sé. Við sýnum að vísu þá viðleitni að
hvetja fólk til þess að fara varlega, en ein-
faldari og ódýrari leið er auðvitað að nota
tlltæka þekkingu til þess að búa til öruggt
ómengað umhverfi sem fullnægir þeim
kröfum sem við viljum gera.
Á hvaða leið erum við líka í húsnæðismál-
um? Fyrir nokkur hundruð árum gat dug-
legur bóndi byggt yfir sig, eftir slátt, með
nokkrum röskum vinnumönnum, án þess
að stofna sér í teljandi skuldir. Þótt kröf-
urnar séu að vísu meiri núna þá endist
mörgum varla ævin til þess að koma sér
upp skuldlausu þaki yfir höfuðið. Er þetta
óumflýjanlegt, eða er til einhver millivegur
eða nýjar leiðir?
Og hverjir bera ábyrgð á þeim byggingum
og umhverfi sem við höfum byggt og erum
að byggja? Bera þeir sem hanna mann-
virki alla ábyrgð á því umhverfi sem við
búum við á íslandi í dag, eða er orsakanna
að leita annars staðar? Þeir sem sitja í
byggingarnefndum og sveitarstjórnum
ráða miklu um þessi mál þótt þeir séu oft
ekki sérfræðingar á þessum sviðum. Eig-
endur stórra fyrirtækja, forstöðumenn
stofnana og margir einstaklingar hafa líka
mjög mikil áhrif á gerð mannvirkja og um-
hverfis í þéttbýli. Margir þessara aðila eiga
samt erfitt með að skilja þá sem skipu-
leggja og hanna byggingar og umhverfi. Ef
ekki er til ákveðinn þekkingargrundvöllur í
þjóðfélaginu á ákveðnum sviðum hefur
fólk líka tilhneigingu til að treysta sérfræð-
ingum um of. Hugmyndir að nýbyggingum
og umhverfi eru settar fram í teikningum, á
kortum og stundum með líkönum og það
þarf mikla reynslu og þekkingu til að lesa
þessar rúnir, þannig að menn geri sér fulla
grein fyrir því mannvirki sem teikningarnar
og líkönin eiga að lýsa. Það er mjög mikil-
vægt að fólki sé kennt að lesa byggingar
og umhverfi í þessu formi, áður en þær
eru byggðar. Það eitt getur komið í veg
fyrir mörg glappaskot.
Margir stjórnmálamenn gera sér heldur
alls ekki fulla grein fyrir því hvað gott um-
hverfi er mikilvægur hluti af þeim lífsgæð-
um sem við sækjumst eftir. Gott umhverfi í
þéttbýli, jafnt innan dyra sem utan, sem
við getum notið á hverjum degi verður
ekki heldur myndað í einu vetfangi, heldur
smám saman, á mörgum áratugum. Þótt
hækkandi rauntekjur séu ef til vill mikil-
vægur mælikvarði á velferð hverrar þjóðar,
þá getum við ekki farið með mánaðarlaun-
in okkar út í búð og keypt okkur gott um-
hverfi nema í mjög takmörkuðum mæli. Ef
það umhverfi sem við búum við hentar
okkur ekki getum við í besta falli flúið það
um stundarsakir í sumarleyfi eða helgar-
ferð eða flutt til annarra staða eða landa
þar sem menn hafa gert sér fulla grein fyrir
mikilvægi þessara mála. Engu að síður er
það hluti af okkar menningarlífi sem sjálf-
stæðrar þjóðar að takast á við þessi mál og
finna þeim lausnir. Að kalla sífellt til er-
lenda sérfræðinga til þess að segja okkur
hvað við eigum að gera, hvort heldur um
er að ræða Fossvogsbraut eða fyrirhugaða
ráðhúsbyggingu, er að flýja undan merkj-
um. Allt eru þetta hlutir sem við eigum tvf-
mælalaust að ákveða sjálf.
Af nógu er að taka þegar velt er upp þeim
atriðum í íslenskum arkitektúr og skipulagi
sem nauðsynlegt er að ræða og skiptast á
skoðunum um. Jafnvel þótt aldrei verði
fundin endanleg svör við því sem hér hef-
ur verið drepið á, þá er opin, fagleg um-
ræða um þessi mál hér á landi tvímæla-
laust nauðsynlegur grundvöllur fyrir varan-
legar framfarir á þessu sviði.
(fjölmiðlunarflóði nútímans er sú list dauð,
sem ekki hefur neinn vettvang eða farveg
og nær hvorki augum né eyrum fólks. Með
ritinu Arkitektúr og skipulag er öllum þeim
sem vilja vinna að lifandi listsköpun á
þessu sviði boðið upp á slíkan farveg, fyrir
nýjar hugmyndir, gagnrýni, ábendingar og
annað sem gæti orðið þessum málum til
framdráttar. Ef við leggjumst á eitt getum
við bæði unnið þessum málum nauðsyn-
legan skilning, sýnt fram á gildi þeirra og
stuðlað að mun betri mannvirkjagerð og
byggðu umhverfi á íslandi en við þekkjum
í dag.
7