Arkitektúr og skipulag - 01.04.1988, Blaðsíða 72

þéttbýli meö meira en 200 íbúum, en áttatíu
árum síöar hafði þessu gersamlega veriö snúiö
við en þá bjuggu aðeins 10% landsmanna í
dreifbýli. Þessi breyting á byggöamynstri, sem
er aö koma fram vestan hafs, er einnig aö líta
dagsins Ijós hérlendis. Má nefna aö á Kjalar-
nesi eru boðnar mjög stórar lóðir, 6-8 hektar-
ar, sem eiginlega eru smábýli. Á smábýlum
þessum, sem eru úr löndum Móa, Skrauthóla
og Sjávarhóla, var hugsunin sú aö ábúendur
gætu haft þar nokkra garðrækt og jafnvel
hesta.
Miðja vegu milli San Francisco
og Los Angeles í San Luis Obis-
po sýslu rísa villur eins og á
myndinni er dæmi um á fjögurra
hektara lóðum. Síðan 1970 hefur
íbúafjöldi í San Luis Obispo
sýslu aukist úr 100 þúsund í 200
þúsund. Margir búa í húsum eins
og því sem myndin sýnir.
Hluti skipulags smábýla í landi
Móa, Skrauthóla og Sjávarhóla á
Kjalarnesi. Lóðirnar eru 6-8
hektarar hver. Skipulag þarna
vestan undir Esjuhlíðum mótast
að nokkru af mikilli jarðvegsdýpt
á svæðinu. Höfundur er Haukur
Viktorsson arkitekt.
Aö þessu leyti hafa jaröeigendur á Kjalarnesi
verið á undan öörum hérlendis, en þó má ætla
aö lóðirnar séu fullstórar, a.m.k. miöaö viö
hvaö Bandaríkjamenn hafa talið hæfilegt. Einn-
ig hafa nokkrar fjölskyldur flutt austur fyrir
fjall, í ölfus og jafnvel Flóann, en sækja þó aö
einhverju leyti vinnu til höfuðborgarsvæðisins.
hessar breytingar eru þegar komnar fram hér á
landi og aðeins tímaspursmál hvenær breyt-
ingarnar leggjast yfir af fullum þunga.
En hvaö meö landbúnaöinn? Hvernig getur
hann brugöist viö nýjum búskaparháttum og
breyttu byggðamynstri? ( erindi Guömundar
Stefánssonar landbúnaðarhagfræðings á ráð-
stefnu um byggöamál á Selfossi síðastliðinn
vetur komu ýmsar athyglisverðar staöreyndir í
Ijós. Auk þess sem dregur úr sölu hefðbund-
inna búvara á sér staö veruleg hagræöing og
framleiðniaukning. Þaö þarf því sífellt færri
hendur til aö framleiða þaö sem til skiptanna
er. Gera má ráö fyrir aö eftir nokkur ár muni
ekki þurfa nema um tvö þúsund fjölskyldubú til
aö anna þörf landsmanna fyrir mjólk og kinda-
kjöt. Nú munu fjölskyldubú vera um fjögur
þúsund. Og ekki verður séö aö aðrar búgreinar
f dreifbýli komi til meö aö taka við því fólki
sem nú starfar viö landbúnað. Þaö er nefnilega
ekkert svigrúm viö óbreyttar aöstæður fyrir
framleiðslu allra þeirra bújaröa sem nú er
framleitt á. Þess vegna hefur stefna stjórn-
valda í landbúnaöarmálum verið kölluö eyði-
býlastefna. Og vafalítiö eiga bújaröir hér á landi
eftir aö fara í eyði og kannski heil byggöarlög.
En þaö er ekkert nýtt og hefur ekki áöur verið
kallaö þjóöarógæfa.
En af hverju má ekki líta á nýja búsetu þétt-
býlisfólks í dreifbýli sem hluta svars viö þróun-
inni? Eins og dæmin frá Bandaríkjunum sýna
er hreyfanleiki flestra oröinn þaö mikill og mun
aukast meö enn meiri bílaeign hvort sem okkur
líkar það betur eöa verr. Er búseta mjög
margra verulega langt frá t.d. Reykjavík vel
möguleg. Þannig gæti fjöldi bænda dregið
saman búskapinn án þess aö fara á vonarvöl
og margir þéttbýlisbúar komist í sveitina burt
frá hávaðanum sem jafnan er kvartað yfir I
borgum og bæjum.
En ýmis Ijón eru á veginum og enn eru
dæmi frá Bandaríkjunum sem sýna hvar þau
eru. Dreifbýlissveitarfélög sem hafa fyllst af
borgarbörnum hafa ekki getað veitt þá þjón-
ustu sem nauðsynleg er. Á þetta sérstaklega
við um vatnsveitu og fráveitu en einnig um
skóla og jafnvel löggæslu. Og fámenn sveitar-
félög ráöa ekki við skipulag og stjórnun þegar
slík holskefla ríöur yfir. Samvinna milli sveitar-
félaga og samtaka þeirra í skipulagsmálum
hefur verið ónóg og þróunin hefur ekki verið
jöfn. Að sumu leyti er þetta því aö kenna að
einstakir landeigendur hafa verið mjög frjálsir
að því að selja land undir smábýli og hafa
sveitarstjórnir lítt viö ráöiö. Annað stórt vanda-
mál er aö vegakerfi hefur ekki verið undir það
búið aö taka viö öllu því aukna álagi, sem
breytt byggöamynstur hefur haft í för meö sér.
Langar biðraöir myndast á þjóövegum inn í
stórbæina og umferðin gengur hægt. Vegayfir-
73