AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.08.1997, Síða 65

VINNUVERND í VERKI
„Fjölbreytni í fyrirrúmi“
Mannslíkaminn er gerður fyrir hreyf-
ingu. Hreyfiþörfin sést augijóslega
þegar fylgst er með börnum í starfi og
leik. Þau sitja, standa, sitja á hækjum
sér, krjúpa og skipta oft um stellingar og reyna að
koma sér haganlega fyrir við það sem þau eru að
gera!
Hvað verður um þessa innbyggðu þörf fyrir fjöl-
breytni þegar við slítum barnsskónum? Leyfir
skipulagið og aðstaðan í skólanum börnunum að
hlýða næmri klukku líkamans um að hreyfa sig eða
breyta um stellingu þegar þörf krefur? Og hvað
tekur við þegar út á vinnumarkaðinn er komið?
í þessari grein verður fjallað um einhæf störf og
vinnuskipulag, áhrif einhæfni á hreyfi- og stoðkerf-
ið og mikilvægi fyrirbyggjandi hugsunar við hönn-
un.
EINHÆF STÖRF
í rannsókn sem gerð var á vegum Félagsvísinda-
stofnunar Háskóla íslands árið 1990 voru þátttak-
endur spurðir hvort starf þeirra fæli í sér endur-
teknar og einhliða hreyfingar í ríkum mæli. Töldu
46 % karla og 53% kvenna, óháð stétt, að svo
væri. Þegar skoðuð voru svör ófaglærðs verka-
fólks var hlutfallið hins vegar mun hærra, því 67%
þeirra töldu starfið fela í sér einhæfar
hreyfingar í ríkum mæli (1). Upplýs-
ingar frá hinum Norðurlöndunum
benda til þess að einhæfar
vinnuhreyfingar ogvinnustöður
séu álíka algengar hjá frænd-
þjóðunum (2). Þessar niður-
stöður eru skýr vísbending um
að einhæf störf eru algeng í at-
vinnulífinu. Ljóst er að einhæfni
er mjög algeng í vissum iðn-
greinum, t.d. fata- og vefjariðnaði
og matvælaiðnaði. Einnig má finna
slík störf í verslunar- og skrifstofu-
geiranum, t.d. vinna við búðar- starfið þarf að feia
kassa og innsláttur á tölvu. Eftir- tyrir líkama og sál.
litsátak sem Vinnueftirlit ríkisins gerði í 49 mat-
vöruverslunum nýlega leiddi í Ijós að í rúmlega
helmingi verslananna var starfið við afgreiðslu-
kassana skipulagt þannig að starfsmenn unnu ein-
göngu á kassa (3).
HELSTU EINKENNI EINHÆFRAR VINNU ERU:
■ síendurteknar hreyfingar
■ stutt vinnuferli
■ mikill hraði
■ krafa um einbeitingu
■ krafa um nákvæmni
■ sjónkröfur
■ lítil stjórn á eigin vinnu
EINHÆFNI LEIÐIR TIL ÓÞÆGINDA
Rannsóknir, bæði hérlendis og erlendis, sýna að
óþægindi frá hreyfi- og stoðkerfi eru mun algengari
hjá þeim vinna einhæf störf borið saman við þá
sem hafa fjölbreyttari verkefni (4). Störf sem fela í
sér að halda þarf vöðvum spenntum lengi auka
hættu á óþægindum (2,4,5). Dæmi um slíka
vöðvabeitingu er að finna í:
■ hálsvöðvum, þegar höfuð er lengi í álútri stöðu
vegna sjónkrefjandi vinnu
■ axlarvöðvum, þegar halda þarf handleggjum oft
eða langvarandi út frá líkamanum en það gerist
þegar verkefnin eru ekki innan þægilegs vinnu -
sviðs
framhandleggsvöðvum, þegar
halda þarf stöðugu gripi um verk-
færi
■ bakvöðvum, þegar halla
þarf bolnum fram vegna of
lágrar vinnuhæðar
Rannsóknir hafa einnig sýnt
að skýrt samband er milli
langvarandi endurtekinna ein-
hæfra vinnuhreyfinga og óþæg-
inda í höndum, úlnlið og fram-
handlegg. Hætta á óþægindum
eykst enn frekar ef beita verður
sérfjöibreytt áiag afli við verkið (2,4,5). Við mörg
einhæf störf fara þessir tveir
áhættuþættir saman, þ.e. langvarandi spenna
vöðva í öxlum og endurteknar hreyfingar handa.
63
PÓRUNN SVEINSDÓTTIR SJÚKRAÞJÁLFARI