Bændablaðið - 23.02.2023, Blaðsíða 21

21Bændablaðið | Fimmtudagur 23. febrúar 2023
Nýstárlegri aðferð beitt
við mat á losun
Í rannsókn LbhÍ var beitt nýstárlegri
aðferð við að mæla og áætla magn-
og eðlisbreytingar sem verða í
lífrænum mýrum fyrir ofan ákveðið
gjóskuleiðarlag eftir framræslu,
þurrkun og langtíma ræktun og
niðurstöðurnar bornar saman við
óraskað votlendi sömu gerðar.
Í riti LbhÍ koma fram vísbendingar
um að mun minni kolefnislosun sé
af framræstu ræktarlandi á Íslandi
en reiknistaðlar IPCC gera ráð fyrir.
Í inngangi kemur fram að þörf sé á
mun meiri og ítarlegri gögnum en
nú liggi fyrir til að geta sagt fyrir
með sæmilegri vissu hvað framræst
land á Íslandi losi mikið kolefni á
ári. Það sé ljóst þegar litið sé til þess
hversu stór þáttur slíkra landsvæða
er í uppgefnu kolefnisbókhaldi
Íslands, sérstöðu íslenskra mýra og
takmarkaðra rannsókna á losun og
flatarmáli ólíkra mýrargerða. Ástæða
sé til að þróa íslenska losunarstuðla
yfir framræst land, hvort sem það er
nýtt til akuryrkju, túnræktar eða sem
úthagi til beitar.
Túlkun niðurstaðna umfram efni
Jóhann segir að rannsókn LbhÍ
hafi verið mjög áhugaverð þar
sem aðferðarfræði hafi verið beitt
sem aðstæður í íslenskum jarðvegi
bjóði upp á. Engin ástæða sé til að
gagnrýna þá aðferðafræði sem slíka,
en borið hafi á að túlkun niðurstaðna
hafi verið langt umfram efni. Á það
hafi verið bent síðastliðið sumar af
hálfu Landgræðslunnar.
„Ástæður þess að erfitt er að nota
niðurstöður rannsóknarinnar til að
áætla breytingar á kolefnisforða í
ræktarlandi í dag eru nokkrar. Sú
fyrsta er að einungis eru skoðuð
tvö svæði innan sama landshluta og
því útilokað að draga ályktanir af
niðurstöðunum sem nota megi fyrir
Ísland. Nýtingarsaga þessara tveggja
svæða er einnig mjög frábrugðin og
jafnvel óljós. Svæðin eru með öðrum
orðum mjög mismunandi.
Þá var annað svæðanna ræst fram
fyrir um 55 árum en hitt 70 árum
og gætu niðurstöðurnar því einungis
gefið vísbendingar um hvaða
breytingar hafa átt sér stað á þeim
tíma en hvorki hvaða breytingar eiga
sér stað í dag, né frá 1990 eða síðar.
Þá er ekki ljóst hvort hreyft hafi
verið við jarðvegi á öðru svæðinu,
en ef svo er þá er ekki hægt að
rekja breytingar á jarðvegi til
landnotkunarinnar heldur verður að
draga þá ályktun að þar gæti jarðrask
haft áhrif á niðurstöðurnar, þá væri
ekki hægt að nota gögnin til að spá
fyrir um áhrif almennrar ræktunar.
Ekkert þessara atriða dregur þó
úr þeirri staðreynd að aðferðafræðin
sem beitt var, er allrar athygli verð,“
segir hann.
Niðurstöður um
núverandi landnýtingu
Jóhann bendir á að mat á
kolefnisbúskap ræktarlands verði að
geta skilað niðurstöðum sem varpi
ljósi á þær breytingar sem eiga sér
stað vegna núverandi landnýtingar,
það er þess tíma sem skuldbindingar
Íslands í loftslagsmálum ná til.
Slíkar rannsóknir þurfi að vera á
hærra rannsóknarplani, að lágmarki
aðferðaþrepi 2, og ná til þess
breytileika sem vænta megi að sé
fyrir hendi eins og kostur sé.
„Þar er bæði átt við lands-
hlutabundinn breytileika, ef við
á, en einnig breytileika vegna
jarðvegsgerðar og nýtingar-
tegundar (ræktunar). Þannig að
það þarf nokkurn fjölda svæða.
Til viðmiðunar má benda á
að í úttekt Landgræðslunnar á
landgræðslusvæðum liggja rúmlega
600 mælireitir til grundvallar,“
segir Jóhann og bætir við að þegar
mælisvæðin verði valin þurfi að
huga að „landnýtingu“ þeirra sem
sérstakri breytu. Hann segir að
„aðferðaþrep“ vísi til gagnagæða.
Aðferðaþrep 1 sé þegar notaðir eru
alþjóðlegir stuðlar við mat á losun.
Aðferðaþrep 2 er þegar notaðir eru
landsstuðlar byggðir á innlendum
rannsóknum og aðferðaþrep 3
felur í sér að notuð eru reiknilíkön
til að meta breytingar á losun, þau
byggi þá yfirleitt á gögnum sem er
aflað með mælingum samkvæmt
aðferðaþrepi 2.
Gögnum sem verður safnað við
endurmatsvinnuna fram undan, verða
notuð til að reikna losunarstuðla á
aðferðarþrepi 2
.
Hugtökin og heitin mikilvæg
fyrir umræðuna
Jóhann segir mikilvægt að átta sig á
hugtökum þegar fjallað er um þessi
mál. „Þegar votlendi er ræst fram
ræðst það af landnýtingunni sem fylgir
í kjölfarið hvernig það skilgreinist inn
í losunarbókhaldið. Sumt finnst fólki
ekki rökrétt en þá lýtur það lögmálum
loftslagssamninganna sem Ísland er
aðili að og flokkuninni þar,“ segir
hann og bendir á að borið hafi á
því í umræðunni að fólk hafi lent
á villigötum vegna misskilnings á
þessum hugtökum.
„Þetta sem við erum að tala um
núna eru kallaðir „landnýtingar-
flokkar“. Framræst votlendi getur
þannig flust í biðflokk sem kallast
„wetland converted to cropland on
organic soil“, ef það er nýtt sem
ræktarland. En ef ekkert er gert
umfram framræsluna þá myndi það
fara í biðflokk sem kallast „wetland
converted to grassland on organic
soil“. Það köllum við framræst
land, hitt landið myndum við kalla
ræktarland.
Land er yfirleitt 20 ár í hverjum
biðflokki en færist þá í að vera
einfaldlega ræktarland eða mólendi
(e. grassland) í bókhaldinu. Utan um
þessar breytingar á landnýtingu og
flatarmáli er haldið eins nákvæmlega
og hægt er frá ári til árs. Það er
lykilatriði að skilja þessar skiptingar
því það er litið þannig á að þessar
landgerðir hafi mismunandi eiginleika
og þar með ættu þar að vera notaðir
mismunandi losunarstuðlar.
Í umræðu um kolefnislosun
frá ræktarlöndum og framræstum
löndum hef ég séð þessu tvennu
ruglað saman,“ segir Jóhann.
Kýótóbókanir
Fyrri Kýótóbókunin var gerð við
rammasamning Sameinuðu þjóðanna
um loftslagsbreytingar og samþykkt
í japönsku borginni Kýótó í lok árs
1997. Hún gilti fyrir árin frá 2008 til
2012. Ísland var aðili að bókuninni,
þar sem gert var ráð fyrir að
sameiginlegur samdráttur aðildarríkja
í útstreymi gróðurhúsalofttegunda
yrði að lágmarki 5,2 prósent á þessu
tímabili, miðað við útstreymið eins
og það var árið 1990.
Á öðru tímabili Kýótó-
bókunarinnar, frá 2013 til 2020,
bar Íslandi að draga saman losun
um 20 prósent árið 2020, miðað við
losun ársins 1990. Skuldbindingar
Kýótóbókunarinnar náðu ekki
til losunar frá alþjóðaflugi,
alþjóðasiglingum né losunar frá
landnotkun, breyttri landnotkun eða
skógrækt (LULUCF).
Ísland og Evrópusambandið (ESB)
gerðu með sér tvíhliða samning um
sameiginlegar efndir við bókunina
á öðru skuldbindingartímabili
Kýótóbókunarinnar. Því fylgdi að
Ísland fékk úthlutaðar losunar-
heimildir fyrir losun sem telst á beinni
ábyrgð Íslands og að Ísland byrjaði
að taka þátt í viðskiptakerfi ESB með
losunarheimildir.
Parísarsáttmálinn
Parísarsáttmálinn gildir frá 2021
til 2030 og er samkomulag undir
Loftslagssamningi Sameinuðu
þjóðanna (UNFCCC). Fyrir tímabilið
hafa aðildarríki ESB, auk Íslands
og Noregs, sett sér sameiginlegt
markmið um 40 prósent samdrátt
í losun árið 2030 miðað við 1990;
það markmið var svo hækkað í 55
prósent árið 2020.
Evrópusambandsríkin, ásamt
Íslandi og Noregi, taka öll
þátt í viðskiptakerfi ESB með
losunarheimildir. Ísland setti sér það
markmið að draga úr losun um 29
prósent árið 2030 miðað við árið 2005,
frá þeim flokkum sem eru á beinni
ábyrgð Íslands og er þetta markmið
í endurskoðun samhliða öllum
breytingum sem fylgja uppfærðu
markmiði Evrópusambandsins.
Ekki ásættanlega staða
Núverandi losunarbókhald er, að
sögn Jóhanns, byggt á þeim besta
gagnagrunni sem tiltækur er á
hverjum tíma. „Íslandi, eins og
öðrum aðildarríkjum samningsins,
ber skylda til þess, og með þessu
fylgist eftirlitsnefnd á vegum
loftslagssamningsins til dæmis
gaumgæfilega með og gerir
athugasemdir ef við á. Gögn verða
ekki ónýt með tímanum og það er
ekkert sem segir að gögn frá 1975
eigi ekki vel við í dag.
Ég get auðvitað ekkert fullyrt
um það, en til þess eru fyrirhugaðar
rannsóknir einmitt, að skoða
þessa hluti betur því staðan er
augljóslega ekki ásættanleg,“ segir
Jóhann spurður um trúverðugleika
fyrirliggjandi gagna. „Hvort það
þýði að losunarbókhaldið sé byggt
á veikum grunni hlýtur að byggja
á mati hvers og eins, en þó er hægt
að fullyrða að það er byggt á þeim
besta grunni sem hægt er á hverjum
tíma. Að hafa samþykkt gögn
samkvæmt aðferðaþrepi 2 fyrir 55
prósent einhvers landnýtingarflokks
ætti að teljast mjög góð staða þegar
ekki liggja fyrir neinar sérstakar
mælingar til að miða við.
En það breytir því ekki að þetta er
ekki ásættanleg staða og á það hefur
Landgræðslan bent á frá því henni var
falin umsjón með landnýtingarhluta
losunarbókhaldsins. Fram að því var
þessi hluti bókhaldsins hjá LbhÍ og
hafði verið um árabil og fórst það
raunar prýðilega miðað við þann
stakk sem þar var skorinn.“
Notkun á bindingareiningum
inn í losunarbókahaldið
Samkvæmt upplýsingum fá Nicole
Keller, teymisstjóra á sviði loftslagmála
hjá Umhverfisstofnun, var Íslandi heimilt
á seinna Kýótó-tímabilinu að nota
bindingareiningar úr landnýtingarflokkum
inn í loftslagsbókhaldið eins og þær eru
skilgreindar í 3. og 4. málsgrein 3. greinar
Kýótóbókunarinnar.
Um þrjá bindingarflokka er að ræða:
„afforestation“ (nýskógrækt), „forest
managment“ (skógarumhirða eða
skógarstjórnun) og „revegetation“
(landgræðsla). Hún segir að misjafnt sé
hvernig nákvæmlega bindingareiningar
eru reiknaðar eftir flokkum, í sumum
tilfellum sé horft til nettóbindingar
og í sumum tilfellum sé stuðst við
muninn á milli bindingar (losunar/
bindingar) á ákveðnu viðmiðunarári eða
viðmiðunartímabili.
Skylda sé að taka inn í reikninginn losun vegna skógarhöggs (deforestation).
Þak var á því hversu margar bindingareiningar var leyfilegt að nota frá flokknum
„forest managment“ (samtals rúmlega 1.000 kílótonn CO2-íg) en á Íslandi var
reiknuð binding langt fyrir neðan þakið (eða 156 kílótonn CO2-íg) og því hafði
þakið ekki áhrif á möguleika Íslands til að nýta umræddar bindingareiningar í
sínu uppgjöri.
Sameiginleg markmið á Parísartímabilinu
Nicole segir að á Parísartímabilinu séu Ísland, Noregur og aðildarríki ESB með
sameiginleg markmið fyrir árið 2030. ESB hefur sett ýmsar reglugerðir um
framtal og uppgjör á losun gróðurhúsalofttegunda, og fyrir LULUCF flokkinn
gildi reglur sem kallaðar eru LULUCF Regulation. Í stuttu máli muni Ísland
hafa heimild til að nýta í sínu uppgjöri gagnvart ESB um 0,2 milljón tonn
koltvísýringsígilda á tímabilinu (eða 20 kt á ári) frá LULUCF flokknum á móti
losun frá þeim geirum sem teljast á beinni ábyrgð Íslands. Hvernig bindingin sé
reiknuð nákvæmlega sé misjafnt, eins og var á Kýótótímabilinu.
Hún segir að í sumum flokkum sé hún reiknuð sem nettóbinding en í flestum
öðrum flokkum er tekinn munurinn á milli uppgjörstímabila og viðmiðunartímabila.
Hafa þurfi í huga að reglugerðin sé í endurskoðun og til umfjöllunar nú á
Evrópuþingi eftir hækkun á yfirmarkmiði ESB, Noregs og Íslands sem tilkynnt
var árið 2020 til Loftslagssamningsins. Líklegast er að þessar reglur gildi að
minnsta kosti á fyrsta helming tímabilsins (2021-2025) en uppgjörsreglurnar
muni breytast fyrir seinni helminginn (2026-2030). Sem dæmi megi
nefna að Evrópusambandið ætli að setja markmið um nettóbindingu í
landnýtingarflokknum fyrir árið 2030 og þessu markmiði verður skipt upp á
milli landa.
Nicole Keller, teymisstjóri
á sviði loftslagmála hjá
Umhverfisstofnun.
Mynd / Sigurður Bragason
Á tilboði út febrúar!
d line baðherbergissett,
hönnunarvara eftir danska
arkitektinn og iðnhönnuðinn
Knud Holscher:
1 klósettrúlluhaldari,
1 aukarúlluhaldari,
1 klósettbursti með upphengi
og 2 snagar.
Tilboðsverð út febrúar:
38.688 kr.
Fullt verð:
48.360 kr.
20%
baðherbergissett
afsláttur í febrúar
vv.is honnunarlausnir.is
Jóhann Þórsson, vistfræðingur
og fagteymisstjóri loftslags- og
jarðvegs hjá Landgræðslunni.